Verslag groep 66 Oeganda

Iganga, Oeganda

Groep 66: 23-27 maart 2015

Door Jeannelies Lof

 

Aan het werk

Dit is mijn tweede Libre-reis naar Oeganda, die ditmaal naar het handelsstadje Iganga voert, zo’n 180 km ten oosten van Kampala, gelegen langs de doorgaande weg naar Mbale. Dit deel van Oeganda is dichtbevolkt. Van oudsher zijn dit vruchtbare gronden, waar de Engelsen hun theeplantages stichtten. Er is veel handel en onderweg ernaartoe zie ik vooral veel bedrijvigheid op het land. Het regenseizoen is net begonnen en overal op de veldjes wordt het land met de hand omgeploegd. Niet alleen het gebruikelijke beeld van hardwerkende vrouwen, nu ook mannen en kinderen; hele gezinnen bereiden het land voor om te kunnen beginnen met zaaien. Het merendeel van de bevolking is afhankelijk van het eigen bewerkte stukje grond, waar de dagelijkse ugali (een gerecht op basis van polenta) en vaak ook rijst vandaan komt. En als het dan eindelijk regent, dan moet er samengewerkt worden.

Op het bankje

Net als de vorige keer word ik netjes opgehaald op het vliegveld en naar het ICU Guesthouse gebracht. Opmerkelijk hoe ik bepaalde delen van de stad al herken: ‘oh ja, hier bij het benzinestation rechts’, terwijl ik Kampala nog steeds de meest drukke en chaotische stad vind die ik ooit heb bezocht in Afrika. Dat komt denk ik door de ligging op de verschillende heuvels, waardoor er geen grote toegangswegen zijn. Wel veel smalle wegen die overvol zijn; het verkeer is dan ook een ramp. Alleen op een boda-boda (motorfiets) kun je je verplaatsen tussen het gekrioel van busjes en auto’s door. De volgende ochtend wil ik in de goede bus stappen met een werkende lokale simcard op zak, zodat ik mijn aankomst kan melden bij de LPC (Local Project Coordinator). Gelukkig zijn ze bij het ICU weer zeer hulpvaardig en met een beetje rondvragen vinden we de YY-coach die naar Mbale vertrekt. Ik krijg een stoel helemaal voorin de bus en kan gaan genieten van het panorama-uitzicht op Lake Victoria, de veldjes en groene theeplantages. Na een goede drie uur passeren we Iganga en sta ik met mijn koffer op de straat. Flavia, oud-deelneemster van de groep in Jinja en LPC voor dit project, is er nog niet, maar een vriendelijke meneer biedt mij een bankje aan zodat ik rustig in de schaduw kan wachten. Dat wachten op een bankje zou ik de komende dagen nog vaker doen…

Goed gezelschap

Als Flavia gearriveerd is, beland ik, na wat omzwervingen op de boda-boda, samen met mijn grote koffer in het Mwaana Highway Hotel. Het heeft een wat koloniale uitstraling: geen opsmuk, maar wel met een prettige degelijkheid. De kapotte lampen worden meteen vervangen door een gedienstige oude heer die daarvoor op zijn sokken op een wankel tafeltje stapt. Ik heb een ruim uitzicht over het hart van de stad en zit daarmee tevens in de herrie en de stank van al het gekrioel op straat. Ik ben weer aanbeland in Afrika…
Het netwerk van Flavia is vooral via de kerk opgebouwd en een groot aantal van de deelnemers heeft een pastorale functie in de kerk. Zo is daar brother Paul, een goedhartige man, en de pastors Israel, Matthias en Daniel. Welbespraakte mannen met een boodschap. Een aantal deelnemers is betrokken bij de uitvoering van het HIV-programma. Ze geven voorlichting, mobiliseren mensen en zorgen dat die gebruik gaan maken van de voorzieningen. Flavia heeft een prima trainingsruimte kunnen regelen: een gebouwtje met een stuk tuin erom heen, waar gekookt kan worden en waar we rustig kunnen trainen.

De kring om je heen

Er staan 16 mensen op de lijst en de eerste ochtend begint, zoals gebruikelijk, traag. Pas tegen tienen is de helft van de aangemelde deelnemers gearriveerd en kan ik starten met de training. ’s Middags schuiven nog twee deelnemers aan. Na een rustige start komt de groep los bij de opdracht om samen een presentatie voor te bereiden over ‘wat is leren’: welke leerstijl hanteer je zelf? Voor mij als trainer wordt dan zichtbaar wie leiding neemt, wie gezag heeft in de groep en hoe de groepsdynamica werkt. Robert, een jonge, ondernemende man, neemt het voortouw en Brother Paul krijgt de leiding. Bij het bespreken van de ‘Circel of Identity’ komt er een cultuuraspect naar voren. De opdracht luidt: breng de leefwereld van de deelnemer (‘I’) in kaart, en hoe deze zich verhoudt tot zijn omgeving (‘the others’), letterlijk door het opdelen van een cirkel in stukken die allemaal een deel van zijn of haar leefwereld representeren. Wie doen er allemaal een beroep op jou als lokale leider in termen van tijd, aandacht, kennis, middelen et cetera? Na enige discussie wordt mij duidelijk dat ‘I’ voor de deelnemers gelijk is aan ‘us’, en dus ook vrouw, kinderen, familie en misschien wel clan betekent. ‘The others’ refereert aan mensen buiten de eigen kring. Wij westerlingen denken vanzelfsprekend in een term als ‘ik’ om onszelf als individu aan te duiden, terwijl er vele culturen zijn waarbij ‘ik’ hetzelfde is als ‘we’. Het begrip Ubuntu ligt na deze constatering al snel op tafel. Mandela’s uitspraak: “I exist because of we” wordt meteen duidelijk in de praktijk.

Het Johari Window levert ook een mooi inzicht op. Paul’s vraag: “Wat moet je doen als de ander je geen feedback durft te geven?” wordt beantwoord door Israel, een van de pastors. Hij vertelt het verhaal van Jezus, die een kleine groep vertrouwelingen om zich heen had bij wie hij zijn hart kon luchten en die hij ook naar hun mening vroeg. Dat is belangrijk als leider, dat je een groep vertrouwelingen om je heen hebt die eerlijk en openhartig tegen je durven te zijn.

Problemen uit de weg gaan

Dag twee komt langzaam op gang. Pas aan het einde van de ochtend heb ik een groepje van acht dat aan het werk gaat. Helaas tekent zich dit patroon de dagen erna steeds sterker af: mensen komen en gaan wanneer het hen uitkomt, waardoor de groep onrustig is en er geen eenheid wordt gesmeed. Met name de ‘Appreciative Inquiry’ -het delen van successen, dromen, plannen van aanpak en uiteindelijk een concreet (SMART) actieplan- lijdt onder het gebrek aan continuïteit. Deze onderwerpen vormen een rode draad door de overige vier dagen, en is tevens startpunt van iedere dag. De steeds wisselende samenstelling en het later aanschuiven, maakt dat de uitwisseling onvoldoende tot stand komt.

Het uitwisselen van ervaringen vindt wel plaats wanneer we wat dieper in het onderwerp communicatie duiken. Het delen van blunders in tweetallen wordt wat aarzelend ontvangen, maar levert de nodige herkenning en daarmee ook saamhorigheid op. Hiermee hebben we meteen een checklist voor de theorie: waar draait het nu om bij effectieve communicatie? Dat je boodschap goed overkomt en wordt begrepen. De oefening waarbij men in discussie gaat, maar je eerst moet samenvatten voordat je met je eigen reactie komt, is een uitdaging. Hoe lastig de oefening ook is, het maakt wel duidelijk dat het een krachtige manier is om escalatie te voorkomen en echt goed te gaan luisteren: ‘Seek first to understand, then be understood’, zoals Stephen Covey het verwoordt. De volgende stap is de praktijk van conflicthantering, wat we oefenen met behulp van de stoelenoefening, die in eerder verslagen al eens beschreven is. Ik moet wel lachen om de oplossing die uiteindelijk gevonden wordt: we geven gewoon de opdracht terug aan de trainer, iedereen levert zijn briefje in, probleem opgelost. Kon je elk probleem maar zo makkelijk uit de wereld helpen! Wanneer ik de theorie over voorkeursstijlen van leiderschap van Killman heb toegelicht en vraag naar hun eigen voorkeursstijlen, antwoord de meerderheid: ‘avoiding’. Dat verbaast mij niet, maar wat doe ik hiermee als trainer?

Beperkte middelen

De volgend dag loopt niet geheel naar wens: de trainingsruimte is bezet en we trekken ons terug in het kantoortje van nauwelijks 3 bij 4, waar plenair eigenlijk niet te werken valt. We zitten opeengepakt in een donker hok. Ik herpak mijzelf snel en verzoen mij met de situatie: dit is Afrika, dat betekent iets maken met de beperkte middelen die er zijn. Ik zet de tafel buiten, zodat ik mijn spullen kwijt kan en de stoelen wat ruimer om de twee bureaus kunnen staan. We beginnen met herhalen en presenteren en dat lukt wel in de kleine ruimte. Het spreken in het openbaar kost de meesten geen moeite, gewend als ze zijn aan het prediken. Gedurende de dag stuur ik ze vooral in groepjes de tuin in met concrete opdrachten voor rollenspellen, zodat ze gaan oefenen met mediation. Bij de inventarisatie van voorbeelden kwam er weinig concreets naar voren, zodat er bij het oefenen extra gezocht moet worden naar de vorm. Elke groep heeft veel tijd nodig om op gang te komen. Ook is niet iedereen bij de les; de cellphones worden veelvuldig bekeken en beantwoord. Achteraf gezien lijkt de hele dag stroperig te verlopen, ik kom maar aan de helft van mijn programma toe, en dat terwijl ik al aardig achter loop. En door alle onrust ben ik ook niet meer teruggekomen op het thema van het ontwijken van de problemen; ik spiegel dus het gedrag van de groep …

Positieve instelling

De volgende ochtend is er weer maar een handjevol deelnemers bij de start, dit keer spreek ik hen er wel op aan. Om de sfeer positief te houden, begin ik met een teaser: Choose your mindset. Mooi hoe Israel daar meteen de essentie uit pakt en de oefening kan vertalen naar zijn eigen dagelijkse praktijk: “Ik heb zoveel meer energie en impact wanneer ik mij afstem op positieve gedachten”. Juist die fysieke oefeningen vertalen zich zo gemakkelijk naar hun belevingswereld. Vervolgens staat time management op het programma. Het formulier erbij helpt om het praktisch te maken: aan de hand van 10 concrete activiteiten kijken we naar het kwadrant van ‘belangrijk’ en ‘urgent’. Daniel brengt een mooi voorbeeld in: er zitten drie mensen in de wachtruimte van je kantoor en ze willen je graag spreken, maar je hebt er geen tijd voor en het is ook niet belangrijk. Maar wel urgent, want ze zitten te wachten op het moment dat jij tijd voor ze maakt. Eigenlijk zijn het time robbers, zegt Daniel: culturele verplichtingen waaraan je moet voldoen, net als het grote aantal begrafenissen waar je steeds bij aanwezig moet zijn. Het ‘nee’ kunnen verkopen is een hele lastige in de Afrikaanse context. De les van Mandela erbij over nee zeggen, is een mooie afsluiter. Het geeft aan dat ook hij er moeite mee had, maar het zeker wel zag als een leiderschapskwaliteit.

Tegenvaller

Mijn wat ongezouten feedback van de vorige dag heeft blijkbaar indruk gemaakt: iedereen (voor de eerste keer zijn we compleet) zit keurig om negen uur in de startblokken voor de laatste dag, en ook nog mooi in de kleren, want het is de dag van de uitreiking van de certificaten. We werken op deze laatste dag toe naar de individuele presentaties aan de hand van de laatste vragenlijst van de Appreciative Inquiry. Die luidt onder andere: wat wordt maandag als je weer op kantoor komt je eerste stap om je dromen te verwezenlijken? De uitdaging is om het SMART te maken. Ik demonsteer SMART met een mooie doelstelling van Libre en we bespreken ook nog het gehele planningsproces. Iedereen krijgt tijd om zijn of haar presentatie voor te bereiden.

Maar tot mijn grote verbazing meldt de een na de ander, zonder uitzondering, dat hij/zij in de eerstkomende stafvergadering aan de collega’s verslag gaat doen van de afgelopen week. Een activiteit die bij wijze van spreken al ingeroosterd stond voordat de training van start ging. Dat is alles wat eruit komt. Bij de eerste twee deelnemers vraag ik nog wat door, maar door de herhaling waarin ze vervallen, geef ik het op. Ik voel dat ik teleurgesteld ben, en vraag me af wat ze nou echt hebben opgestoken van alles wat we hebben gedaan.

Gemengde gevoelens

Desondanks sluiten we de week feestelijk af, met stroopwafels en speculaas, met degenen die nog over zijn. De drie pastors hebben andere verplichtingen en zijn al voor de presentaties vertrokken. De groep heeft niets voorbereid, op de valreep krijg ik een pen als afscheid.

Het zijn de warmte en inzet van de individuele deelnemers die het, ondanks alles, tot een onvergetelijke week maken. Zelf vind ik het jammer dat ik er niet in heb kunnen stoppen -en dus ook niet uit heb kunnen halen- wat er in potentie in zit. De groep werd geen groep en miste daardoor de gelegenheid om van elkaar te leren. Op sommige momenten waren er wel inzichten en vielen de kwartjes, maar het bleven voor de meeste deelnemers lossen flarden. Met gemengde gevoelens neem ik afscheid van deze groep.

Wat is de aanpak van Libre Foundation

Lees meer over onze werkwijze.

Bel ons met je vragen!

Heb je een vraag over Libre, de foundation of de opleidingen?
Neem gerust contact met ons op!

 

telefoonnr Libre

06 42137029