Verslag groep 67 Oeganda en follow-up groep 41.1

Patongo en Soroti, Oeganda

Trainingsdata: 31 maart t/m 4 april 2015 

Follow-up 41.1: 7-8 april 2015

Door Edith Muijsers

Een Libre training in Patongo, Agogo district, het noorden van Oeganda

Na tien jaar verblijf in Oeganda, blijkt er voor mij toch nog een nieuwe uithoek te ontdekken. Het is een lange tocht van Kampala naar het noorden, door uitgestrekte gebieden. Pollen droog gras wisselen af met frisse groene stengels. Het regenseizoen is net weer begonnen. We dachten dat het er niet meer van ging komen, zo warm en droog is het geweest de laatste maanden. Af en toe zie ik groepen hutten, met de traditionele rieten daken. Meer noordelijk verschijnen de enorme rotsen die de dorpjes beschutten tegen de wind en het gebied een ruig aanzien geven.

Vanaf Lira rijden we al over ‘dustroads’ en pas vier uur later, zonder verkeer tegen te komen, komen we aan in Patongo. Een klein plaatsje, niet meer dan twee hoofdstraten, met de typische, rommelige winkeltjes, gebouwen in aanbouw, verf die overal lijkt af te bladeren. Het valt mij op dat er in dit plaatsje heel weinig bomen en geen bloemen te bekennen zijn. Alleen in het centrum, waar vroeger de markt gelokaliseerd was, staat een aantal zeer bijzondere bomen. De takken groeien naar beneden en vinden daar weer vastigheid. Op den duur lijkt het alsof de boom zichzelf langzaam verplaatst of zich in de breedte uitbreidt.

De uitdagingen van de lokale leiders

Alba, de lokale projectcoördinator en voormalig deelneemster aan een van mijn vijfdaagse Libre trainingen, heeft ontzettend haar best gedaan om voldoende deelnemers te motiveren om naar deze training te komen. Oorspronkelijk waren er zestien mensen ingeschreven. Op de eerste dag blijkt echter dat er maar negen mensen echt aanwezig zijn, waarvan er twee namens iemand anders zijn afgevaardigd. Dat is natuurlijk niet de bedoeling, maar omdat die twee vervangers gemotiveerd lijken en anders de groep wel erg klein wordt, besluiten we samen dat ze mee mogen doen.

Vier deelnemers zijn actief bij Youth Centre Patongo (P4C), een initiatief dat zich inzet voor jongeren, zoals werk creëren, discussies organiseren en mentoring. Eén van hen is verantwoordelijk voor het leerplan van het beroepsonderwijs, een andere deelnemer is de general manager. De derde is de directeur en de laatste een dame die zich inzet voor lokale jongere-vrouwengroepen. De andere deelnemers zijn onder andere actief in HIV/AIDS bewustwordingstrajecten, training en therapie, of voor vrouwengroepen, vrouwenparticipatie en vrouweneducatie (Acholi Women For Peace and Development, waarbij ook Alba werkzaam is).
De deelnemers zijn vrij snel open en communicatief. Langzaam krijg ik een beeld van de uitdagingen waar deze leiders van ‘Community Based Organizations’ (CBO) in Patongo mee te maken krijgen.

Men vertelt: ”We zijn nog maar net negen jaar van de oorlog af, maar die oorlog leeft nog sterk binnen de gemeenschappen. Als gemeenschapsleiders worden we betrokken bij kleinere familieproblemen en wordt ons advies gevraagd. Het komt nogal eens voor dat we te maken hebben met moord binnen de familie, of zelfdoding. Dus wil ik leren om beter te bemiddelen, helderdere verwachtingen uit te spreken naar elkaar toe, ‘emotional intelligence’ in te zetten en mijn communicatieve vaardigheden aan te scherpen.”

Een volle eerste dag

Op de eerste dag besteed ik vooral aandacht aan de basis: hoe gaan we met elkaar werken en wat zijn de verwachtingen ten aanzien van de training. Ook geef ik een introductie op het onderwerp leiderschap.

We brengen onder andere in kaart wat de eigenschappen en vaardigheden zijn van een goede leider. Na discussies aan de hand van ‘Ubuntu leiderschap’, passen alle deelnemers met enthousiasme een zelfevaluatie toe aan de hand van de lijst met leiderschapsvaardigheden. Deze lijst geeft meteen weer een dieper inzicht in de individuele doelen van de training. Vervolgens laat ik in tweetallen sterke vaardigheden delen met daarbij voorbeelden uit de praktijk, om iedereen even lekker in zijn kracht te zetten.
Hierna hang ik het flip-over vel met ‘Situationele leiderschapsstijlen’ op en vraag ik de deelnemers om te gaan staan bij de leiderschapsstijl waarbij men zich het beste thuis voelt. Hierna faciliteer ik een interactieve groepsdiscussie, waaruit we samen concluderen dat alle stijlen van toepassing zijn, afhankelijk van de situatie en de persoon.

Een mooi gevolg van goede feedback

De tweede dag (we zijn zowaar om 9:00 uur begonnen) staat in het teken van effectieve communicatie. Ik lees een tekst voor uit het boek over Ubuntu leiderschap van Nelson Mandela en vraag de deelnemers om in tweetallen een samenvatting te maken. Samen maken we een flip-over vel over effectieve communicatie en na de activiteit ‘one-way two-way communication’ kunnen de deelnemers zelf een mooie lijst maken van effectieve communicatievaardigheden. De oefening waarbij men als een team geblinddoekt met een touw een figuur moet maken, helpt de leiders om tot inzicht te komen over zaken als effectieve teamcommunicatie, rollenverdeling, afspraken maken, kwaliteitscheck, loslaten als leidinggevende, het team ruimte geven om te creëren maar wel eindverantwoordelijke zijn, et cetera.

Met de huiswerkopdracht, ‘geef vanavond ten minste twee mensen in je thuisomgeving positieve feedback’ gaat iedereen enthousiast weer naar huis.

De volgende dag delen de deelnemers dat familieleden verbaasd waren over de positieve feedback, want dat is niet echt gebruikelijk. De huishoudster van een van de deelneemsters begon, aan de hand van de ontvangen feedback, na jaren voor haar gewerkt te hebben, eindelijk te vertellen wat haar allemaal op het hart lag en samen hebben ze hier mooie oplossingen voor gevonden.

Conflicthantering in gemeenschappen

In de ochtend van de derde dag vertelt de directeur van P4C dat hij deze dag tot zijn grote spijt moet missen. Zijn zoon/neef heeft de dag ervoor met de auto een meisje geraakt, dat vrijwel direct is overleden. De zoon is op de vlucht geslagen en zocht bescherming bij de lokale politie, om doodslag door familie van het meisje te voorkomen. De directeur heeft deze dag besteed aan het bemiddelen tussen de twee families om te voorkomen dat de families het conflict anders zelf hardhandig zouden ‘oplossen’, met vele slachtoffers als gevolg. De familieleden van de zoon zitten allemaal ondergedoken. De directeur is niet in het centrum (waar onze training plaatsvindt), omdat de kans groot is dat familie van het overleden meisje opstandig naar hem op zoek zou kunnen gaan en ons allemaal in gevaar zou kunnen brengen.

Dit voorval roept bij mij persoonlijk maar weer eens de vraag op: waar begin je en waar eindig je, als je het wilt hebben over bemiddeling en conflicthantering in deze gemeenschappen?

Dit verhaal, deze keiharde realiteit, staat zo ver van de dromen van de deelnemers; “Ik wil een vredelievende gemeenschap creëren, ik wil dat alle mannen stoppen met drinken, dat we bewuster omgaan met preventie van HIV/Aids, dat we mogen leven in een wereld waar begrip is voor elkaar en waar onze verschillen worden geaccepteerd, et cetera. ”

En toch, de deelnemers presenteren hun visie met zoveel passie, energie en optimisme dat ik onder de indruk ben van hun kracht en spirit en de hoop en de wil om positief te veranderen onder deze moeilijke omstandigheden.

Nee zeggen

We hebben een interactieve groepsdiscussie aan de hand van een stukje uit Mandela’s boek, dat gaat over ‘nee zeggen’. “Nee zeggen is vreselijk moeilijk voor ons, want dan worden we gezien als egoïsten in de gemeenschap. Als gevolg daarvan zeggen we geen nee, maar wachten we af tot we voldoende gezag hebben binnen de gemeenschap om nee te mogen zeggen.” Ik vraag: “Wat komt er dan eerst: gezag van de gemeenschap en dan ‘mag’ je nee zeggen, of eerst nee zeggen en als resultaat krijg je gezag van de gemeenschap?” Aha, daar zien we bijna letterlijk wat ‘eye-openers’ verschijnen. Prompt geeft een deelneemster een voorbeeld: “Bij mij komt er na 21:00 uur niemand meer binnen, tenzij diegene een afspraak heeft gemaakt. In het begin kreeg ik veel negatieve reacties van de gemeenschap. Maar ik hield vol en nu hebben de leden van de gemeenschap zich aangepast aan mij. Als resultaat heb ik na 21:00 uur tijd voor mezelf en mijn familie.”
Samen formuleren we de volgende stelling: ‘If you set the scene and stick to your core principle, others will follow your footstep’.

Hechte club

De kern van zeven deelnemers is een hechte club geworden. Ze pakken met plezier allerlei uitdagingen aan en moedigen elkaar aan om iets in te brengen, geven elkaar feedback en denken kritisch mee. Aan het eind van de training zie ik een contactenlijst rondgaan. Men heeft besloten om elkaar met regelmaat te blijven zien in het Youth Centre.

De lokale ‘chief’ is aanwezig bij de overhandiging van de certificaten en bij de afsluiting en heeft het afsluitende woord. Zonder dat hij bij de training aanwezig is geweest, maar door de flip-over vellen te lezen, deelnemers te bevragen en aantekeningboekjes te lezen, is hij in staat om een prachtige samenvatting van de training te geven en hij moedigt iedereen aan om het geleerde toe te passen zodat zoveel mogelijk leden van de gemeenschap deze voorbeeldleiders zullen gaan volgen.

De follow-up

Na de 5-daagse reis ik richting Soroti, waar ik de follow-up training ga doen van de groep die Jeannelies Lof daar eind 2013 heeft getraind. Het blijkt een geweldige ervaring om met deze groep te werken. Jeannelies heeft een aantal mooie zaadjes weten te planten en de deelnemers vertellen met veel enthousiasme over de impact die de 5-daagse training op hun leven heeft gehad. Er heerst een fijne sfeer in de groep en de deelnemers voelen zich uitermate vrij om hun verhalen te vertellen. Er zijn deelnemers die zo’n 200 mensen in de gemeenschap hebben weten te mobiliseren. Zij konden bijvoorbeeld een training volgen over de landbouw of over sparen. De rode draad van alle verhalen: door meer zelfvertrouwen durf ik initiatieven te nemen, ik stap op mensen af en krijg door middel van luisteren en doorvragen acties geïnitieerd die de gemeenschap of het project vooruit helpen. De kracht van de overtuiging; binnen de gemeenschap hebben we voldoende middelen om onszelf te helpen en ik geloof in mezelf, geloof dat ik het kan!