Verslag groep 100 en train-de-trainers

Tororo, Oeganda

Trainingsdata: 29 augustus – 2 september 2016 

Training-of-Trainers: 25-27 augustus 2016

Door Erik Bos

Op voor de 100e, in het land waar ik zeven jaar geleden ook de allereerste training uitvoerde. Toen barstensvol zenuwen, nu met een ontspanning, omdat ik weet dat het goed spul is wat we telkens samen met de deelnemers maken.

De aanleiding om dit project zelf te doen

De reden om dit project zelf te doen, was in de eerste plaats niet eens het nummer. In Oeganda waren er vijf kandidaat-trainers, die ook graag deel van de pool wilden zijn. Net als in Nederland, is de werkwijze: laat maar zien hoe je werkt en als dat van een stijl en niveau is wat we graag aan de deelnemers aanbieden, dan mag je meedoen. Dat, en een redelijk makkelijk overbrugbaar setje harde criteria. De ‘briefselectie’ vooraf zorgde dat er van de vijf CV-inleveraars twee mensen afvielen. De andere drie waren veelbelovend: veel ervaring als freelance-trainer voor bijvoorbeeld Plan International, USAID en Worldvision, naast de inhoudelijke workshops/voorlichting die ze bij hun eigen organisaties ‘dagelijks’ verzorgen rond onder andere familieplanning en menstruatie-hygiëne. Twee van deze kandidaten hadden recentelijk ook deelgenomen aan onze leiderschapstraining en wisten dus goed van de werkwijze. Eén van hen, Eric, was ondertussen ook LPC (Local Project Coordinator) geworden en organiseerde dit mini-project er gelijk bij.

Het assessment

De opdracht was eenvoudig: verzorg een workshop waarbij je ons (de andere twee kandidaten en ik) in een willekeurige rol mag zetten. En dan na afloop van dit dagdeel uitgebreid nabespreken. In Nederland levert deze werkwijze een ongeveer 50-70% match op….helaas vallen er ook in Nederland echt kandidaten af. Hier was het resultaat echter pover. Deze drie lokaal succesvolle trainers komen nog niet verder dan een interactieve cursus, waarin ze vooropgezette rijtjes (wat is belangrijk als je luistert) door de groep laten beantwoorden. En dan zonder oefening door naar het volgende. Niet de stijl waar we warm voor lopen.

Het leverde wel een mixed bag aan emotie bij mij op. Balen dat we geen nieuwe lokale trainers hadden gevonden (in Bolivia lukte dit wél) en vervelend om als buitenlander te komen vertellen dat dit (driewerf) niet is wat we zoeken. Ook trots op hoe goed ik weet wat goed trainerschap behelst en makkelijk demo’s uit mijn mouw schud om het te illustreren. En blij met de Libre-pool, waarvan ik bij iedereen met eigen ogen heb gezien dat ze op topniveau opereren. Maar hoe je het wendt of keert: de aspiranten-workshops eindigden na drie dagen voor iedereen met veel feedback, dankbaarheid voor alle slimme lessen maar uiteindelijk voor Libre met lege handen.

Eric Omondi, groot talent

Local Project Coordinator (LPC) Eric Omondi was één van de drie kandidaten. Hij mag dan als 24-jarige nog niet acteren op Libre-trainersniveau…maar dat deed ik toen zelf ook nog lang niet. Hij heeft al wél zijn eigen organisatie opgericht om meiden en vrouwen te leren hoe ze herbruikbaar maandverband kunnen maken. En organiseert een marathon als hij daarvoor startbudget nodig heeft. En werpt zich op als LPC nadat hij merkt hoeveel de training van Eduard hem heeft gebracht. Met grote toewijding organiseert hij dit 100e project en vanaf het eerste contact op het vliegveld snap ik waarom onze Nederlands projectcoördinator Inge enthousiast is over de samenwerking. Het is hem dan ook gelukt om daadwerkelijk de mensen in de training te krijgen die ‘beslisser’ zijn in hun organisatie. Dat vier mensen hem te elfder ure in de steek laten en niet komen opdagen (let wel: na de vijfde herinnering/bevestiging, waaronder op de dag voor de start) is moeilijk verteerbaar voor hem. Het siert hem.

De snelheid waarmee hij leert, zijn observatievermogen en het bruggen slaan tussen culturen is razend knap. Petje af voor Eric en het zal me niet verbazen als hij over een paar jaar enorm gegroeid is als trainer.

De deelnemers aan de 100e

Het mirakel rond tijdigheid is volbracht. Om 9 uur ’s ochtends is van de tien deelnemers één deelneemster nog reizende naar de training, aansluitend op een ander werkproject van drie weken dat tot zondagavond laat duurde. Haar ‘late arrival’ was bekend. Verder… is iedereen er gewoon om tien over negen. Ik bekijk de coördinaten op mijn telefoon nog een keer en check de rode aarde…ja ik ben echt in Oeganda… ik droom niet… ze zíjn er gewoon.

Twee deelnemers komen van het platteland en helpen kinderen met hun rechten. Dat is soms zo basaal als langs een huis gaan en een oom (er zijn nogal wat wezen in Oeganda) of vader vertellen dat slaan niet de bedoeling is, ook niet als zijn vader er vroeger bij hem op los ramde. En aan moeders vertellen dat kinderen naar school horen te gaan in plaats van jerrycans water te halen. Er is nog heel wat werk te doen. De meerderheid van de anderen komt uit het provinciestadje Tororo waar de training ook is, en doet werk rond Familyplanning, Sexual Health en aanverwante onderwerpen. In de trainingsruimte staan tegen een muur veertig grote dozen, vol met condooms, te wachten op uitdeel-momenten. Op de dozen staat de sponsor en ‘not for sale’. Eén deelnemer kijkt er een keer jaloers naar: “We could really use these boxes in our projects…”

De training

Meer dan ooit tevoren werk ik met wat er gebeurt. Iemand moet zijn oude moeder ‘even’ ophalen voor een medische check en belooft vooraf tot drie keer toe in 20 minuten terug te zijn. Dat wordt anderhalf uur met een lauw excuus. Dat leidt tot een oefening over de ‘emotional bank account’ van Covey, die de hele week ‘mee blijft doen’.

Een 25-jarige dappere dame die eerder netjes dan bleu is, biecht tijdens een kopje thee in de eerste pauze op aan mij en een andere deelnemer dat spreken in het openbaar het allerspannendst is voor haar. Ik vraag haar of ze na een relatief makkelijke oefening (Appreciative Inquiry, part 1) als allereerste voor de groep wil staan en wil delen wat ze geleerd heeft in die oefening. Samen met de groep benoemen we alle goede dingen die we hebben gezien en dit wordt de ‘startflip’ van ‘speaking in public’. Daarna vraag ik haar hoe het ging qua zenuwen: “Best goed”. Dat vind ik hartstikke knap en ik vraag haar of ze ons dat wil leren. Ze begint vurig te praten over dat de zenuwen er wel zijn, maar dat ze gewoon een besluit heeft genomen. En ze zet direct de toon voor de rest van de week: iedereen weet dat het buíten de comfort zone gaat plaatsvinden en we zijn onderweg!

Een andere deelnemer is ‘de man met de pantalon, de gepoetste schoenen en de stropdas’, is 35 jaar oud en een belangrijke voorzitter. Hij praat voluit, tot ik hem wijs op alle non-verbale signalen om hem heen (wegkijkers, haarplukkers, schoentikkers). Als ik dan benoem dat zijn leerdoel was om beter begrepen te worden (…) valt het kwartje. Eitje om dan maar gelijk het hele communicatie-model op de flip-over te zetten. Het is nog flink oefenen, maar door de week heen wordt hij steeds handiger om zich kort en aantrekkelijk uit te drukken.

Een enkele keer kom je iemand tegen die net zo eigenwijs is als een gemiddelde Nederlandse deelnemer en héél soms zijn ze nog erger (en lijken ze wat op mij wat dat betreft). In deze groep zit er ook één. Zo vol met eigen mening en zo slecht luisterend naar de rest dat ik hem op dag 2 zelfs subtiel op zijn hoofd heb getikt met begeleidende zin “Lot of wood inside here in this stubborn kid, can’t find the entrance”. Maar hij maakt op eigen kracht wel een u-turn en vertelt zelf dat deze training hem aan het veranderen is. Op dag 4 komt hij enthousiast binnen en vraagt hij het woord zodra we starten. De vorige dag hebben we de taxi-oefening gedaan waarin de deelnemers in een spel een conflict moeten oplossen. En dat lukt alleen als je je ook verdiept in wat de ander van jou nodig heeft. Hier zijn relaas:

“Gisteravond was er een vechtpartij in mijn wijk, een dronken jongen viel zijn ouders aan, er was bloed en kapotte T-shirts. De eerste pogingen van omstanders hielpen niks. Ik kende de jongen, sprong ertussen en vroeg hem wat er aan de hand was. Zijn moeder had hem beledigd en nu wilde hij ze een lesje leren. Vroeger zou ik er niet tussen zijn gesprongen (maar ik had iets geleerd over zenuwen!) of ik zou hebben gezegd dat zijn gedrag beestachtig was (maar aanvallen en veroordelen werkte ook niet in de taxi-oefening die we hadden gedaan in de training). Nu vatte ik samen: dus ze hebben je iets aangedaan en je wilt ze dat laten voelen? Toen de dronken jongen – al iets kalmer – zei dat dat klopte, heb ik hem verteld dat dat ondertussen al heel goed en zichtbaar gelukt was… en dat nog meer klappen uitdelen hiervoor niet nodig was. Waarop hij nog rustiger werd. Zodra hij rustig zat en bijna insukkelde, werd hij op bevel van de mama door omstanders vastgebonden op de stoel, waarop ze de politie wilde bellen. Toen deed ik deel 2 en heb ik haar gevraagd: “En wat wil je daarmee bereiken?” en wederom ging het om ‘zijn verdiende loon’ en een lesje leren. Toen ik haar vertelde dat ik dat snapte en ook zag (…) dat ze erg overstuur was, vroeg ik of ik mocht uitleggen wat er zou gebeuren als we inderdaad politie zouden bellen. Dat mocht. Ik vertelde dat de jongen opgepakt zou worden, ruw behandeld worden, mogelijk langere tijd zou vastzitten en een strafblad zou hebben. Ik stelde voor dat ze zelf zouden nadenken over een passende straf, als familie. Dat zorgde ervoor dat de moeder weer grip kreeg op de situatie, de toekijkers wegstuurde en ging overleggen met haar familie over hoe nu verder. Toen ben ik ook naar huis gegaan, super trots op mijn bijdrage.”

Zulke verhalen zijn goud waard. Voor hem, maar ook voor het groepsproces. Op zo’n moment beseft iedereen dat direct toepassen mogelijk is. De laatste twee dagen gingen hierdoor met nóg meer vaart, inzet en openheid en ik heb er alle vertrouwen in dat er ondertussen al veel meer kleine en grote successen in de organisaties van deze kanjers zijn geweest. Wat is dit toch mooi werk!

Viering van ‘de honderdste’

De groep had vanaf het begin door dat ze in een bijzondere groep zaten. Hun plan was om op dag 5 iets op te voeren en ze hebben daar vier dagen op geoefend, na de training. Het resultaat was een fraai ‘gezongen gedicht’ over wat ze hebben mee gemaakt. Én een leuk filmpje waarin ze in beeld springen als deelnemer aan de 100e. Daarnaast had Inge geregeld dat er opeens een grote taart werd gebracht op de slotdag, met Project 100, Libre Rocks en een confetti-kanon. Ook al geweldig. Maar het echte volschiet-moment kwam, toen bleek dat ze ook nog een sms-bom had geregeld. Toen we officieel klaar waren en aan het vieren waren, deed ik mijn telefoon weer aan. En toen kwamen er achter elkaar tien-tal-len felicitaties binnen. Vanuit Nederland, waar sommigen me hielpen herinneren aan de startjaren en anderen me vertelden dat ze zo trots waren sinds kort aan Libre mee te doen. Van appjes met 100 ballonnen voor Libre tot persoonlijke waardering en de opdracht een dag zo trots als een pauw te zijn. De berichten kwamen niet alleen uit Nederland, maar ook van vele ‘vaste’ LPC’s, van Bolivia tot Nepal en alles daartussen. Een overweldigend warm bad. Zelfs zo overweldigend dat ik later hoorde dat iemand aan Eric Omondi had gevraagd waarom ik toch moest huilen… het was op zich toch best een leuk moment vond hij….  Waarop Eric moest uitleggen dat blanke mannen ook kunnen huilen van blijdschap en niet alleen maar op begrafenissen. Wat dan weer met verbazing werd aangehoord.

Alles bij elkaar een geweldige ‘high’. Ik ben zo trots op wat er staat. Ik kan niet elke bombardering van een hulpkonvooi in Aleppo stoppen. Maar ik doe mijn deel.