Verslag groep 103 Oeganda en follow-up groep 76.1

Groep 103 en 76.1

Oeganda, Bugiri

Trainingsdata: 3-7 oktober 2016
Follow-up: 10-11 oktober 2016

Door Anneke Dekkers

Interessant programma en fijn gezelschap

Geen ‘gewoon’ project dit keer. Ik reis samen met Inge Hartogsveld, de buitenlandcoördinator van Libre Foundation. Ze vond het hoog tijd om na drieënhalf jaar eens zelf te gaan kijken hoe het eraan toegaat in het buitenland. ‘Kijken’ houdt in dit geval in: zelf deelnemen aan een leiderschapstraining en daaromheen zoveel mogelijk lokale projectcoördinatoren (LPC’s) spreken. Plus diverse projecten bezoeken. Ik bof: ik krijg een interessant programma en fijn gezelschap in de schoot geworpen.

Voor mij wordt het ook een bijzonder project, omdat ik de groep die ik vorig jaar getraind heb weer ga ontmoeten. Onder hen ook onze LPC Adams Tumusiime.

Scheve verhoudingen

Als we aankomen op Entebbe airport is het laat in de avond. De taxichauffeur die ons naar het ICU Guesthouse in Kampala brengt, is eerst wat stil. Als ik hem een vraag stel over een verlicht gebouw op een heuvel, komt hij wat los. Hij vertelt over de Indiase zakenmensen die belangrijke plantages en fabrieken in bezit hebben. Het verlichte gebouw is een hindoeïstisch heiligdom. Huh, India? O ja! Oeganda was, net als India, een Britse kolonie. Nooit geweten dat ze zo’n belangrijke buitenlandse partij zijn in Oeganda.
Het verklaart mede waarom veel Oegandezen arm zijn. Het kapitaal is in handen van een kleine groep rijke Oegandezen (president Museveni zorgt goed voor zichzelf en de zijnen) en buitenlanders. Bovendien is er veel corruptie en schiet de overheid op alle fronten tekort. Daarom zijn er ook zoveel grote en kleine ngo’s actief in Oeganda. Ze doen hun best honger en ziektes te bestrijden, boeren te leren hun onderneming gezond te maken, jeugd een kans te geven en vrouwen zelfredzaam te maken. Als Libre Foundation richten we ons op de leiders van kleine hulporganisaties die zelf geen toegang hebben tot leiderschapsopleidingen.

Met onze LPC en aanstaande bruidegom Adams naar Bugiri

De volgende dag komt onze lokale projectcoördinator Adams ons ophalen bij het ICU Guesthouse. Hij zal ons naar de trainingslokatie in Bugiri brengen. Wat vind ik het leuk hem na een jaar weer te zien! Adams gaat het weekend erop trouwen: precies het weekend tussen de 5-daagse en de Follow-up training. Inge heeft een huwelijkscadeau voor Adams en zijn aanstaande vrouw, Mariat, gekocht. Zij woont in Kampala. Aangezien we een heel stuk door Kampala moeten rijden, vraagt Inge of we haar niet kunnen ontmoeten? De geweldige regelaar wordt wakker in Adams. Hij belt met Mariat en jawel hoor: tien minuten later hebben we een korte ontmoeting met haar en haar zus. Gewoon ergens langs de kant van de weg. Een mooie gelegenheid voor Inge om hen namens Libre de meegebrachte Delfts blauwe vaas te overhandigen.

Bugiri

In Bugiri worden we welkom geheten door Liz en Maggy, medewerksters van ons Gilgal Guesthouse. Liz zal ons de komende periode op allerlei manieren helpen. Onder andere door heerlijk voor ons te koken.

Bugiri is een stadje in een minder ontwikkeld deel van Oost-Oeganda. Het is de hoofdstad van het district Bugiri en er wonen zo’n 30.000 mensen (telling 2014). Het district kent veel kleine, vaak arme boerenbedrijven. Naast armoede zijn er ook veel gezondheidsproblemen, zoals HIV-aids. Bugiri town zelf kent één geasfalteerde weg: de doorgaande weg naar Kenia.

Op zondag gaan we op bezoek bij Beyond Uganda. Het wordt geleid door een oud-deelnemer van vorig jaar. Hij vertelt over zijn project waarin hij onder andere kinderen opvangt die wees zijn of verwaarloosd worden. Daarnaast leren ze jonge vrouwen om te naaien, zodat ze zichzelf kunnen onderhouden. Hun atelier doet ook dienst als winkeltje. Tot slot is er een internetcafé. Het doel is zelfvoorzienend te worden, zodat ze niet meer afhankelijk zijn van donoren. Een van de middelen daarvoor is een conferentiecentrum, waar beetje bij beetje aan wordt gebouwd. Verder hebben ze stuk grond gekocht, waar groenten verbouwd worden.

Hij neemt ons ook mee naar zijn huis, waar zijn vrouw ons hartelijk omarmt en ons vertelt over haar eigen bedrijfje: taarten bakken en decoraties maken. Hun huis ligt naast het kindertehuis. We bekijken de slaapzalen van de vier jongens en zes meisjes die er wonen. Als we vanuit de slaapzaal weer naar buiten stappen, barsten de aanwezige kinderen uit in zang en dans, speciaal voor ons. We voelen ons een beetje Willem-Alexander en Maxima. Het zal ons de komende weken vaker overkomen….

De 5-daagse leiderschapstraining

Maandagochtend. Ik kan aan de slag, doen waar ik voor gekomen ben: leiders van kleine instanties helpen hun organisaties beter en effectiever te leiden. Onder andere door ze te trainen in vaardigheden en hen te leren hoe ze problemen op kunnen lossen. Van tevoren heb ik kunnen zien aan wat voor organisaties ze verbonden zijn. Veel daarvan zetten zich in voor kinderen, vrouwen, HIV-aids patiënten, boeren. Vaak vanuit een religieuze achtergrond.

Adams heeft goed werk verricht. De meeste deelnemers zijn op tijd. Na de introductie, en de kennismaking -een gedegen en vrolijk namenrondje- gaan we aan de slag met de inhoud. We zijn de eerste dag met vijftien deelnemers: 4 vrouwen en 11 mannen.

Glazige ogen en diepe stiltes

De eerste middag geef ik het kader voor de hele training: er is niet één goede leiderschapsstijl. Hoe je leiding geeft, hangt af van iemands vaardigheden (skills) en motivatie (will). We starten met een fysieke oefening: door de ander letterlijk een bepaalde richting in te duwen en trekken, wordt duidelijk dat dat geen heel effectieve manier van leidinggeven is. Alleen als je afstemt op elkaar heb je kans dat de ander meewerkt.

Tijdens mijn uitleg over de achterliggende theorie kijkt de groep me met glazige ogen aan. Diepe stilte is vaak mijn deel als ik een vraag stel. Ik probeer uit te zoeken wat ze wel en niet begrijpen. Vraag en geef voorbeelden. Het blijft lastig, zo’n abstract onderwerp. Gelukkig kan ik het de rest van de dag en de week handen en voeten geven.

De tweede dag missen we twee en uiteindelijk drie deelnemers. Bij een deelnemer komt de donor een evaluatie houden. Als leider kun je er niet onderuit daarbij aanwezig te zijn. Een andere deelnemer moet voor een ziek iemand zorgen en de derde wordt zelf ziek. De rest van de training hebben we dus twaalf deelnemers.

Feedbackformule: WWW&EBI

Formules kunnen een handig hulpmiddel zijn bij het leren van nieuwe dingen. Mensen vinden ze leuk en ze zijn een goede geheugensteun om de vaardigheid in praktijk te brengen. We doen de feedbackformule: What Went Well (WWW) & Even Better If (EBI). Als extra deel van de formule geef ik hen mee dat ze de medewerker eerst zelf met een oplossing voor een probleem laten komen. Na een demonstatie oefenen de deelnemers op elkaar. Een is de leidinggevende, de ander de medewerker. Grootste leerpunten: mensen luisteren beter naar feedback als je eerst zegt wat goed gaat. Omdat de medewerkers zelf oplossingen aandragen, voelen ze zich sterker. Ze ervaren ook hoe moeilijk het is om na de complimenten ‘en’, en niet ‘maar’ te zeggen. Het is mooi te zien dat in de loop van de trainingsdagen deelnemers zichzelf en elkaar daarin corrigeren.

Woensdag conflictdag

Op woensdag staat het belangrijkste onderdeel van de training gepland: omgaan met conflicten. Bijna alle deelnemers hebben van te voren aangegeven hier moeite mee te hebben. Ik ben benieuwd met welke conflicten ze te maken hebben. Eerst maar eens achterhalen hoe ze over conflicten denken. Ze weten heel wat positiefs te melden over conflicten: die geven duidelijkheid en bieden de mogelijkheid het anders te doen. Natuurlijk zitten er ook negatieve aspecten aan. Het geeft spanning en kan de voortgang van het werk frustreren. Tijd om wat over de theorie van conflicthantering te vertellen. Juist dan begint het te regenen. Zo hard, dat we elkaar niet meer kunnen verstaan. Goed, praten in de groep gaat niet, maar ze kunnen al wel lezen over hoe om te gaan met conflicten. Om vervolgens in tweetallen ervaringen en ideeën uit te wisselen.

Na de lunch starten we met een energizer. Vol enthousiasme klapt en zingt de groep er op los. Eenmaal weer in de kring lijkt alle extraverte energie uit ze weg te stromen. Een patroon dat zich gedurende de dagen herhaalt.

De vuile was buiten

Ik vraag met wat voor soort conflicten ze te maken hebben, want ik wil aan de slag met hun eigen conflicten. Het blijft stil. Langdurig stil. Wat krijgen we nou? Ik begrijp er niks van. Na heel wat duw- en trekwerk komt een deelnemer aarzelend over de brug met een conflict dat zich in het verleden heeft afgespeeld. Na tien verkennende minuten beginnen ook andere deelnemers over hun situatie te vertellen. De conflicten hebben bijna allemaal te maken met iemand boven hen. De baas die iets van ze vraagt wat niet ethisch is, de bazin die het geld niet goed besteedt (corruptie?), het bestuurslid dat zich ten onrechte bemoeit met de uitvoerders. Ha, nu hebben we iets waar we wat mee kunnen! Ik snap ook waarom ze niet gelijk met hun voorbeelden kwamen. Het ligt best gevoelig.

We komen erachter dat je alleen aan conflicthantering kunt doen als de ander ook een conflict ervaart. De eerste taak is ervoor te zorgen dat de ander inziet dat er tegengestelde belangen zijn die leiden tot een conflict.

Conflicthantering in de praktijk

De hamvraag is natuurlijk of de deelnemers de theorie ook in de praktijk toe kunnen passen. Gelukkig dient zich een reële voorbeeldsituatie aan. Donderdagmiddag, de lunch. Adams, de LPC die zaterdag gaat trouwen, wil met me praten. Niet alleen hij, maar ook twee deelnemers. Wat wil het geval? De twee deelnemers willen graag naar Adams bruiloft. De auto die hen kan brengen, vertrekt de volgende trainingsdag om 11.00 uur. Dus zou ik zo goed willen zijn om voor deze hele bijzondere gelegenheid bij uitzondering de twee deelnemers toch een certificaat te geven, ook al zijn ze meer dan een dagdeel afwezig? Ai, dilemma. Ik vind het leuk voor Adams dat zijn maten meegaan naar de bruiloft. En ik wil de regel van Libre toepassen die stelt dat je bij meer dan een dagdeel afwezigheid geen certificaat krijgt.

Ik vertel dat ik me voor kan stellen dat de twee deelnemers naar de bruiloft willen. Fijn voor Adams. Aan de andere kant is er het beleid van Libre. Dat heeft als gevolg dat ze geen certificaat krijgen als ze om 11.00 weggaan. Aan hen de keus. Adams haalt adem om een nieuwe poging te wagen mij ervan te overtuigen dat ze toch echt een certificaat moeten krijgen. Dan grijpt een van mijn deelnemers in. “Goed”, zegt hij. “We hebben nu dus de verschillende standpunten. Laten we onderzoeken hoe we naar de bruiloft kunnen gaan, de training kunnen afronden én ons certificaat kunnen krijgen.” En jawel, er komt een oplossing. Ander vervoer geregeld en we stoppen een uurtje eerder met de training. Door alle standpunten te honoreren en te zoeken naar een aanvaardbare oplossing voor alle partijen, komt die er gewoon. Hoera! De deelnemer is met glans geslaagd voor dit onderdeel.

Je hebt altijd opties (voor je problemen)

Andere winstpunten van de training? Deelnemers die elkaar aanspreken op het denken in opties in plaats van het denken in problemen. Deelnemers die met (meer) zelfvertrouwen een presentatie geven. Het inzicht dat goed timemanagement vraagt om tijdig keuzes maken. Dat je niet alles (zelf) hoeft te doen. Ook hebben ze een (hernieuwde) visie op hun organisatie en maken ze daar concrete plannen voor.

Met een drankje en stroopwafels wordt het behaalde certificaat gevierd. Nu is het aan de deelnemers om het geleerde in praktijk te brengen.

Follow-up training

Na een weekend vol ontmoetingen heb ik mijn eerste Follow-up training. Gelukkig met de groep die ik vorig jaar getraind heb. Ik verheug me op het weerzien met de deelnemers. De opkomst valt wat tegen: de eerste ochtend komen er maar drie opdagen. Gelukkig bedenk ik op tijd dat het de juiste mensen op het juiste tijdstip zijn. Uiteindelijk ontmoet ik zes deelnemers.

Twee onderdelen van de Follow-up springen eruit: de ‘show it before and after’ opdracht en de onderwerpen die ze zelf willen behandelen.

De ‘show it before and after’ opdracht houdt in dat deelnemers in een rollenspel laten zien hoe ze een lastige situatie zouden hebben aangepakt vóór hun deelname aan de 5-daagse de training, en hoe erna. Het levert vrolijke en inzichtgevende taferelen op. Zo laat een deelnemer zien dat hij vóór de training een medewerker bestraffend toespreekt over een onvolledig rapport. De medewerker sputtert wat tegen en druipt beteuterd af. De ‘show it after’ gaat een stuk beter. Hij kondigt het gesprek eerst aan. Vervolgens vertelt hij de medewerker wat goed gaat en legt hij uit wat beter kan. De medewerker geeft zelf suggesties voor oplossingen. Fraai staaltje van het toepassen van de formule WWW&EBI.

De deelnemers laten zien veel geleerd te hebben. Natuurlijk lopen ze nog wel tegen lastige situaties aan. Die pakken we deze twee dagen bij de kop. Zoals: hoe zorg je dat de lokale leider komt opdagen bij een voor jou belangrijke bijeenkomst? Hoe betrek je je team bij de visie die je hebt uitgezet? Hoe plan je een project? Na twee dagen neem ik afscheid van tevreden deelnemers die een belangrijke nieuwe stap in hun leiderschap kunnen zetten.

Anneke Dekkers