Verslag groep 109, 48.1 en 49.1 Oeganda

Mbale, Oeganda

Groep 109, 48.1 en 49.1

Trainingsdata: 27 feb-3 maart 2017

Follow-ups: 23-34 feb 2017

Door Ivo Spanjersberg

‘Moi suse Mutia’ (‘Welkom aan een ieder aanwezig’)
Met deze woorden uit de lokale Bantoetaal open ik de voor groep 48 en 49 gecombineerde tweedaagse Follow-up training in Mbale, een regiostadje in het noordoosten van Uganda. Om negen uur zitten zes volwassenen en drie baby’s mij aan te kijken. Langzaam druppelen er nog een paar mensen het voor de gelegenheid tot trainingsruimte omgebouwde kerkgebouwtje binnen. Het stilletjes binnensluipen schijnt gewoon te zijn, maar het deel van de groep dat op tijd is gekomen, heeft blijkbaar goed onthouden dat time management erg belangrijk is, en heeft daar iets op gevonden. In de dagregels die zij hebben opgesteld, staat vermeld dat laatkomers bij binnenkomst moeten kloppen. Dus worden die, enigszins beduusd, terug naar de deur gestuurd om daar alsnog, met een klop op de ijzeren deur, hun te laat komen aan te kondigen.
In het kerkje, een langwerpig gebouwtje zonder enige religieuze kenmerken, maar wel uitgerust met een drumstel, keyboard en een honderdtal plastic stoelen, hadden Juma (de lokale projectcoördinator) en ik eerder op de dag, in alle vroegte, de training voorbereid. Een gammel flip-over board werd nog net op tijd met een brommertje bezorgd, zodat ik daar met ducttape mijn flip-over vellen op kan vastplakken.

Het duurt niet lang voordat de brutaalste van de drie baby’s middenin de training op mij af waggelt en haar armpjes uitstrekt. Voor ik het weet sta ik voor de groep te praten met een baby’tje van anderhalf op mijn arm. Doodbedaard kijkt zij vanaf haar vernieuwde uitzicht de ruimte rond. Blijkbaar heel gewoon hier. Niet naar de dagopvang, maar kinderen gewoon mee naar de training. Rustig even aan de borst tijdens een oefening. Ze gewoon hun gang laten gaan en laten rondkruipen. En opvallend voorbeeldig gedrag van de kleintjes. Alleen even wat gedrein tegen een uur of twee, als de hitte op zijn hoogst en behoorlijk drukkend is. Maar verder geen enkel geklaag of gehuil. Daar kunnen we in Nederland nog wat van leren.

Promotie
Gedurende de dag hoor ik mooie verhalen over wat de training deze oud-deelnemers gebracht heeft. Het mooiste verhaal komt van een voorheen onzekere deelneemster die zich tot zelfverzekerd spreker heeft opgewerkt. En die ons meeneemt in haar relaas, waarbij ze vertelt dat ze haar baan verloor omdat een donor zich had teruggetrokken. Omdat ze vanaf de zijlijn toch haar werk bleef doen en dit zo goed deed dat de donor weer terugkwam, kreeg zij haar baan terug en werd ze later zelfs beloond met een promotie!
Deze eerste dag wordt afgesloten met een gezamenlijk gospelzang. Prachtig meerstemmig en geleid door de wat schuchtere Suzan, die met hoge en heldere stem de koortjes voorzingt, ondersteund door ritmisch geklap en bassende mannenstemmen naast me.

Nieuwe inzichten
Ook de tweede en laatste dag gaat snel voorbij. In een actieve werkvorm combineer ik brainstorming en adviseren, waarbij de deelnemers elkaar advies geven over hun problemen. Met resultaat, want de groep laat als collectief zijn kracht zien. De ingebrachte oplossingen bevatten invalshoeken die de probleem-eigenaar nog niet had bedacht. Deze nieuwe inzichten kunnen ze mooi meenemen naar hun eigen praktijk. Als laatste oefening doen we een complimentenronde, waarbij we elkaar positieve feedback geven. Na deze warme douche genieten we van wat lekkers en een koud drankje, ter afsluiting van twee mooie dagen.

De 5-daagse training
De 5-daagse training vindt plaats in een voorstadje van Mable, Nakaloke. Ik ga deze samen geven met mijn collega Paul, die de vrijdag ervoor is aangekomen ter versterking. Gezamenlijk openen we op maandagochtend de training, na een half uurtje wachten op binnendruppelende deelnemers. Na het voorstellen en de introductie beginnen we het thema leiderschap met een de vraag over welke persoonlijke ervaringen de deelnemers hebben met goed leiderschap. Tot onze verbazing beginnen enkelen met een lofzang op de al meer dan 30 jaar zittende president van het land, Mister Museveni. Hoe fantastisch hij is voor het land en wat goed mens hij wel niet is. Het lijkt wel gehersenspoelde Noord-Koreaanse propaganda, denk ik. Maar de deelnemers lijken zeer oprecht in hun verering van de vader des vaderlands. Later spreken we andere Ugandezen, die iets minder positief blijken te zijn. Volgens hen heeft de president overal in het land de leidinggevende posities in handen gegeven van zijn stamgenoten. Als een soort tribale maffia behoren de hoofden van politie, burgemeesters, districtsbestuurders en andere sleutelfiguren alle tot één stam. Wij merken hier verder helemaal niets van, maar enkele verontruste burgers kijken dit met lede ogen aan en zien dit niet meer zo snel veranderen. Want een opvolger zal wel weer uit diens stam komen, denken ze.

Religieuze acceptatie en respect
Wat we wel merken in de training is de diep religieuze beleving van de Ugandezen. Voorafgaand aan de training, voor de koffie- en lunchpauze en als afsluiter van de dag wordt het gebed opgezegd. Als blijkt dat de minderheid in de groep moslim is, nodig ik ook hen uit om af en toe de zegening uit te spreken. En dus klinkt er nu en dan Arabisch in de ruimte. De wederzijdse religieuze acceptatie en respect zijn hier groot. Ik complementeer de deelnemers hierom en geef aan dat vele delen van de wereld hier wat van zouden kunnen leren. Het enige nadeel van moslims in de groep is dat de trouwste gelovigen onder hen vijf keer per dag moeten bidden en soms voor korte of wat langere tijd weg zijn uit de training.

Het voordeel van een co-trainer
Voor mij is het de eerste keer dat ik voor Libre met een co-trainer werk. Niet alleen is het ’s avonds in het hotel heel gezellig met z’n tweeën. Het is ook een verademing om te kunnen overleggen over wat de groep nodig heeft, welke oefening nu het beste aansluit of om soms even naar achter te kunnen leunen of even uit de groep te kunnen stappen en de leiding kort uit handen te geven. Om van een afstandje te kijken naar het groepsproces en de interacties. Te zien dat Paul tegen dezelfde culturele verschillen en moeilijkheden aanloopt. Zo is een open vraag aan de groep, wat tot de standaard methodiek behoort van een westerse trainer, hier meestal een mission impossible. Vaak komt er geen antwoord, maar gaan de deelnemers wat naar elkaar zitten kijken als stille hint. Meestal staat dezelfde deelnemer dan op om het woord te nemen: een grote, vriendelijke man die zichzelf graag opwerpt als een van de leiders van de groep. En dan begint te praten, te praten en te praten, in de buurt van de vraag, maar zonder echt de kern te raken. Na de eerste dag nam hij ons mee en liet hij ons trots zijn EHBO-kantoor zien, waarbij hij vertelde over hun missie van gratis zorgverlening, als aanvulling op het magere zorgsysteem en de dun bezaaide ziekenhuizen in het land.
Als snel besluiten Paul en ik om alleen nog gerichte of gesloten vragen aan de groep of aan individuele deelnemers te stellen. Dat werkt een stuk beter.

Omgedraaide rollen
In een rondje over persoonlijke kwaliteiten benoemt Stella, een stille en timide, doch slimme jonge dame, ‘obedience’ (gehoorzaamheid) als haar kwaliteit. Voor ons westerse en toch wel geëmancipeerde mannen klinkt dit wat bevreemdend. Ze lijkt er op een bepaalde manier trots op te zijn dat ze gehoorzaam is. De rest van de training proberen Paul en ik haar te stimuleren, uit te dagen en ervan te overtuigen dat ze slim is en veel kwaliteiten heeft (in potentie in elk geval meer dan een aantal van de oudere mannen). Aan het einde van de training is ze dan ook duidelijk gegroeid in haar zelfvertrouwen en kan ze een praatje voor de groep houden zonder haar ogen neer te slaan. Ze durft iedereen met twinkelende ogen aan te kijken en met duidelijke stem te spreken. Een klein, maar voor mij ontroerend resultaat.
Na een paar dagen besluit ik het traditionele rollenpatroon eens te doorbreken. Het zijn elke keer de vrouwen die de bediening doen tijdens de koffie en lunch en die de afwas doen. Ik geef aan Brenda, de goedlachse, extraverte vrouw die meestal de koffie deed, aan dat ik deze middag de koffie en thee inschenk. Dit leidt tot grote hilariteit bij vooral de vrouwen, die nu met veel bombarie de uit de hoogte brommend de mannen imiteren, die bot met een handgebaar hun koffie bestellen.

Waardering voor de praktische aanpak
De week vliegt voorbij. We doen vooral veel oefeningen rondom leidinggeven en coachen, laten de deelnemers met elkaar in gesprek gaan en laten hen hun eigen oplossingen bedenken door middel van brainstromsessies. Paul introduceert zijn model voor het geven van verantwoordelijkheid aan je medewerkers: de VCM (Verantwoordelijkheid Coaching Methodiek). Door middel van een balspel oefenen de deelnemers in het geven van duidelijke instructies en in het overtuigen en coachen van een team. Ondanks de hitte na de lunch is het energieniveau hoog als er iets actiefs mag worden gedaan. Ook het reflectieve vermogen van de mensen valt op. Ze zijn vaak prima in staat om na een enerverende oefening de geleerde les te verwoorden en de essentie van de oefening te benoemen. Met name het praktische gedeelte van de training wordt erg gewaardeerd. Zo blijken er op scholen en universiteiten alleen maar theorie te worden uitgestort over de mensen. Juist het doen en de link tussen theorie en praktijk vindt men leuk en vernieuwend.

Bevoorrecht
Op de laatste dag, na een intensive week vol oefeningen, sluiten we de training af met een finale waarbij de deelnemers in drie minuten een korte presentatie geven over hun eigen organisatie en een aantal van de opgedane vaardigheden laten zien zoals spreken in het openbaar, kort en helder een visie uiteenzetten en een vertaalslag hiervan te maken naar een concreet en helder doel voor de komende periode. Een van de ontroerendste presentaties voor mij is die van een kleine, oudere dame die in een prachtige traditionele Afrikaanse jurk gekleed op een stralende manier vertelt over haar eigen project in het dorp. Ze hebben groepjes van tien vrouwen gekoppeld aan een onderwerp en zo de krachten gebundeld om concrete hulp te kunnen geven aan andere vrouwen, door hen een vaardigheid (bijvoorbeeld het naaien van kleding) te leren waarmee ze beter in staat zijn hun eigen geld te verdienen. Op zo’n moment voel ik me een bevoorrecht mens hier te mogen zijn en een kleine bijdrage te kunnen leveren aan het mooie werk van deze bijzondere mensen!