Verslag groep 110 en 65.1 Kenia

Trainingsdata: 6-10 maart 2017
Follow-up: 2-3 maart 2017
Door Jeannette Baart

Kenia
Ik ben in Kenia, op ruim 6.500 km van Nederland. Kenia ligt in Oost-Afrika en is bij veel mensen bekend vanwege de wildparken en de safari’s. Maar Kenia is veel meer dan dat! Het telt 45 miljoen inwoners (2014) en heeft een oppervlakte van 569.259 km²; dat is 14 keer Nederland en 18,5 keer België. Ongeveer 70 procent van de bevolking woont in het zuidwesten, in de omgeving van het Victoriameer, in Nairobi en in de hooglanden. De bevolking bestaat uit zo’n zeventig etnische bevolkingsgroepen, die zich vooral onderscheiden door hun taal. Ik ben in de buurt van de stad Thika, zo’n kleine 45 km ten noorden van Nairobi. Er wonen ruim 90.000 mensen -de Kikuyu- en het is een vrij hectische stad.

Vervoer
Het is de dag voor de training en ik zit in een ‘matatu’, het beruchte vervoersmiddel in Kenia. De grote meerderheid van de lokale mensen reist ermee; het is eenvoudigweg de goedkoopste manier van reizen. Matatu’s zijn minibusjes van vaak Aziatische makelij (en maten!), voor 14 passagiers -officieel dan toch. Vaak worden ze echter veel voller gestouwd: niet alleen de stoelen, maar ook losse plankjes gelden als zitplaats. Samen met de bagage betekent dit, dat ik totaal klem zit. Er wordt stevig doorgereden met de busjes en -zeker voor een Europeaan- lijkt het of werkelijk niemand zich aan enige verkeersregel houdt en het op de weg een grote chaos is. Rechts van mij hangt een sticker: ‘Speak up against reckless matatudriving’. Jaja…

Biologische landbouw
Rechts van mij zit Joyce, de Local Project Coordinator van Libre. We hebben de dag ervoor kennisgemaakt en rijden vandaag een aantal adressen af om alle laatste zaken voor de training te regelen. Joyce, zelf werkzaam als consultant voor biologische boeren, is een buitengewoon betrokken en gedreven vrouw, die over een eindeloos enthousiasme lijkt te beschikken. Als boerendochter maakt zij zich hard voor de biologische landbouw. De leden van de trainingsgroepen houden zich daarmee bezig.
Ik zal eerst een tweedaagse Follow-up geven voor een groep die in 2015 door Josefien de Kwaadsteniet getraind is en na het weekend -op een andere locatie- een nieuwe groep hebben voor de 5-daagse training.

De Follow-up
Op dag 1 van de tweedaagse training beginnen we helaas te laat; we zijn zelf vertraagd door de matatu’s. Ze rijden niet op vaste tijden, soms moet je lang wachten tot er een vol is, en soms rijden er zo drie aan je neus voorbij omdat ze vol zitten. En dat is dan ook echt prop- en propvol!
Er zijn tien deelnemers en we beginnen -na de kennismaking- met een gebed en een verhaal. Een kennismakingsopdracht zorgt ervoor dat de sfeer er meteen goed in zit en iedereen lekker los komt. Vandaag gaan we vooral terugkijken en oogsten: wat is er gedaan en geleerd in de 5-daagse training en welk verschil heeft dat opgeleverd? In kleine groepjes halen de deelnemers stapsgewijs alles terug en geven ze aan hoe hun handelen veranderd is na de training. Er worden verschillende presentatievormen gebruikt: sommigen vertellen een mooi verhaal, anderen laten in een rollenspel hun veranderingen zien. Enkele voorbeelden:
voorheen was ik bazig, commandeerde ik veel, was ik beschuldigend naar anderen; nu ga ik meer het gesprek aan en ben ik een meer nederige leider.
voorheen wilde ik bij conflicten mijn boosheid fysiek uiten; nu lukt het mij in dit soort situaties tot een goed gesprek te komen.
voorheen was ik minder gefocust; nu ben ik een meer serieuze leider
Het laatste gedeelte van de dag geeft iedereen zijn kwaliteiten en ontwikkelpunten aan en worden er thema’s aangegeven, waar men graag op zou willen terugkomen.
Op dag 2 hebben we negen deelnemers en werken we in de ochtend aan thema’s waar om gevraagd is. Eerst diepen ‘conflictmanagement’ uit. Deze keer neemt de leider meer de rol van mediator aan en oefenen we met een spannende, voor iedereen zeer herkenbare casus over een landconflict. Ook werken we opnieuw met het thema inspireren, nu met een echt lijkend rollenspel waar iedereen met grote betrokkenheid aan werkt. De feedback levert mooie leermomenten op.
Tot slot gaat iedereen aan de slag met de vraag wat de volgende stap in het leerproces zal zijn. Velen geven aan door te willen gaan op de weg naar het worden van een inspirerend en democratisch leider, die door middel van voorbeeldgedrag zijn mensen mee weet te krijgen en in beweging houdt.
Na de complimentenspeeddate, die zoals gewoonlijk veel lachende gezichten oplevert, sluiten we af met mooie woorden. Het meest zal me bijblijven dat de deelnemers laten weten dat ‘hetgeen de Libre-trainers doen ongelofelijk belangrijk en waardevol is. Dat zij altijd ‘een van ons‘ zullen zijn en welkom zijn als familieleden’.

Project
In het erop volgende weekend bezoek ik een project van een van de deelnemers. We komen op het prachtige platteland terecht bij boeren die beschikken over een zelf gemetselde watertank met drinkwater, waarvoor het materiaal geschonken is door fondsen. Het water is opgevangen tijdens de regentijd en de tank betekent heel veel tijds- en energiewinst voor de vrouwen. Want die haalden het water altijd beneden uit de rivier en sjouwden het de heuvel op naar boven. Er zijn nog onvoldoende boeren die over de tanks beschikken en de groep is op zoek naar nieuwe fondsen die het materiaal kunnen financieren. Een tweede project, waarbij iedere boer een paar geiten bezit, is iets verder. Geiten geven melk en vlees en zijn makkelijk te voeren en te huisvesten. Ik zie er al heel wat rondlopen. Nog niet voor iedereen, maar zeker voor dit project geldt: het begin is er!

De 5-daagse
Na het weekend gaan we van start met de 5-daagse training. Alle dagen gaan we per matatu naar de trainingslocatie: het huis van de voorzitter van Esl Kenya (Empowerment for Sustainable Livelihood), de organisatie waarvoor Joyce werkzaam is. We beschikken er over een wat donkere ruimte en zitten wat krap, maar we zijn bijzonder welkom. Het vraagt wel de nodige improvisatie van mijn kant: waar laat ik de flip-over vellen, hoe kan iedereen zo zitten dat hij/zij ook kan schrijven, hoe zorg ik ervoor dat iedereen begrijpt wat we doen, hoe krijgen we de kippen steeds weer de ruimte uit en tot slot: hoe zorgen we ervoor dat de twee aanwezig kinderen de boel niet verstoren. ‘Challenges’ worden ze daar genoemd, en dat zijn het!
De deelnemers zijn allen lid van de Central Organic Farmers & Consumers Association (COFCO) en hebben er leidende functies. De organisatie richt zich op het versterken en verspreiden van biologische landbouw en op ondersteuning van de boeren. We hebben vijf vrouwen in de groep en acht mannen. De leeftijd varieert van 24 tot in de zeventig.
Ook hier beginnen we met het dagelijkse ritueel, nadat ik mij heb voorgesteld: een gebed, kiezen van een dagleider en een verhaal. Bij het voorstellen vraag ik wat ze graag over mij zouden willen weten. Maar dan word ik door de voorzitter op de vingers getikt: dat kan natuurlijk niet, je moet eerst vertellen en dan pas ons uitnodigen om vragen te stellen! Dat brengt mij ertoe meer te vertellen over de werkwijze in deze training, over Libre en over de doelen die we ermee willen bereiken. Nadat het programma is doorgelopen, gaan we van start.
We bespreken ieders leerdoelen en staan stil bij de kwaliteiten van een goede leider. Door deze te koppelen aan die van henzelf worden vervolgens de leerdoelen een beetje concreter gemaakt.
Spreken voor de groep blijkt meteen voor een aantal echt een lastig issue. We spreken af dat iedereen een keer een presentatie zal geven en dat we elkaar daarop met de ‘duim-methode’ feedback geven. We verzamelen een aantal presentatiecriteria en ‘duim op = goed; duim neer = niet goed’ helpt om de feedback op de criteria concreet te maken. Je moet bijvoorbeeld luid spreken, zelfvertrouwen uitstralen en contact maken. Ook ‘correct gekleed’ wordt eraan toegevoegd, hetgeen steeds voor enige hilariteit zorgt.
Het laatste theoretische onderdeel van vandaag is ‘situationeel leiderschap’. Hoewel ik de allersimpelste uitleg heb gegeven die mogelijk was, blijkt de theorie voor sommigen echt te ingewikkeld. De essentie komt echter wel over: pas je gedrag aan op de medewerker! Na de dagevaluatie gaan we tevreden uit elkaar.

Weg met timewasters!
De volgende ochtend zie we elkaar terug voor de tweede dag. Na de gebruikelijke openingsonderdelen beginnen we met een terugblik op de dag ervoor. Gelukkig kan ik vaststellen dat de meeste onderdelen goed begrepen zijn en er echt wordt nagedacht over de toepassing ervan. We zetten vervolgens de eerste twee stappen van Appreciative Inquiry, hetgeen prachtig en inspirerende toekomstbeelden oplevert.
Omdat de warmte binnen behoorlijk toeneemt, heb ik een plekje buiten gevonden, waar we in de middag verder kunnen werken onder de avocadoboom. Het wordt een dagelijkse gewoonte waar iedereen blij mee is. Licht, lucht en ruimte! Ik improviseeren er weer op los en zelfs de flip-over vellen blijken er gebruikt te kunnen worden. Het is ook een heerlijke plek voor een vrolijke energizer, waar we af en toe even tijd voor maken.
Het eerste nieuwe thema van vandaag is time management. Er volgen geanimeerde gesprekken en een aantal gaat het geleerde meteen toe passen. Vooral met de ‘timewasters’ wordt korte metten gemaakt. Bij de uitleg blijkt hoe het helpt als ik kan illustreren met voorbeelden uit hun eigen leven. Urgent en belangrijk is: zaaien en planten vlak voor de regentijd (speelt op dit moment). Een timewaster is dan je buurman, die net langs komt om een kopje thee met je te drinken (herkenning alom).
Na de lunch buiten, hebben we het over ‘samenwerken als een team’. Na wat uitleg volgt de uitdagende en moeilijke oefening, waarbij een aantal deelnemers zonder hulpmiddelen over een touw op één meter hoogte moet. We werken stapsgewijs en iedereen wordt uitgenodigd goed gebruik te maken van ieders kwaliteiten. Eerst brainstormen, dan plannen, dan uitproberen, evalueren en vervolgens echt uitvoeren. De stappen leiden tot een effectieve uitvoering, die ieders grote tevredenheid kan wegdragen. We evalueren en bekijken hoe dit in de eigen groep toegepast kan worden: hoe zorg je dat je echt als een team werkt en echt gebruik maakt van alle aanwezige kwaliteiten. En een belangrijke conclusie: een leider heeft zijn groepsleden nodig, samen kun je veel meer!

Push and pull
Op dag 3 beginnen we weer iets beter op tijd (dat gaat elke dag beter) en na alle gebruikelijke onderdelen storten we ons op het hoofdthema van vandaag: communicatie. We gaan naar buiten en doen een fysieke oefening, die een metafoor is voor hetgeen in communicatie gebeurt: push and pull. De rest van de dag vullen we met diverse onderwerpen, waarin het communicatiemodel, of onder onderdelen ervan, worden toegepast. Zo doen we een oefening die gaat over het geven van instructies, een andere gaat over goed luisteren en samenvatten en we doen een inspiratieoefening, waarin deelnemers de jury (een fonds) proberen te inspireren hun project financieel te ondersteunen. Het vele oefenen helpt de deelnemers zich de stof eigen te maken en is bevorderend voor de sfeer. Aan het eind van de dag constateren de deelnemers veel geleerd te hebben en het ‘push and pull’ niet gauw te vergeten!

Motiveren
Dag 4 heeft als eerste thema: motiveren. De vraag: ‘ Wat moet je doen om mensen flink te demotiveren’ leidt al gauw tot levendige gesprekken. Uiteraard gaat het uiteindelijk om de tegenovergestelde vraag, die vlot beantwoord wordt. Een rollenspel, waarin de jongste deelneemster feilloos laat zien wat een adequate aanpak is van een gedemotiveerde medewerker, sluit het thema af. Ook staan we stil bij de vraag wat eigenlijk intrinsieke en wat extrensieke motivatoren zijn. De conclusie is dat de intrinsieke toch vaak wel de sterkste zijn!
In de middag is het tijd voor ‘ conflictmanagement’. We starten op met de stoelenoefening die al meteen een hoop vechten, duwen en trekken oplevert. Na een stop (‘weten jullie nog wat het doel van de oefening was’?) wordt besloten het gesprek met elkaar aan te gaan en wordt het conflict in no time opgelost! Opluchting alom. De vrouwen -tijdens de oefening de observator- kunnen na afloop de verschillende deelnemers heel goed koppelen aan de verschillende manieren waarop mensen met conflicten omgaan. Het wordt herkend en na afloop worden diverse voornemens tot ander gedrag beschreven.

De laatste dag
Het is alweer de laatste dag, en het is gelukt: iedereen is op tijd én bovendien op zijn paasbest. De jongste deelneemster wordt tot dagleider gekozen en we beginnen -wederom na de gebruikelijke vaste onderdelen- met het onderdeel effectief discussiëren. Samen met de Local project Coordinator heb ik een prikkelende stelling bedacht, die gelijk zorgt voor een hoop leven in de brouwerij: ‘Mannen moeten bereid zijn te koken en voor hun kinderen te zorgen’. De vrouwen hebben lol en de mannen springen bijna van hun stoel af om uit te leggen waarom dat echt niet kan. Maar de discussie moet gestructureerd plaatsvinden: eerst samenvatten wat de vorige spreker zei en dan pas eventueel met een eigen mening komen. Deze werkwijze dwingt om naar elkaar te luisteren, voordat je met een eigen mening komt. De gebruikte argumenten variëren en worden steeds genuanceerder. Kortom: het wordt een mooi gesprek! Na afloop wordt de vraag gesteld hoe dat bij mij thuis gaat. Na mijn antwoord laten de vrouwen weten graag mijn partner een paar dagen te willen ‘ lenen’!
De middag wordt gebruikt voor alle afsluitende activiteiten. We maken de balans op aan de hand van vragen als: wat heb ik geleerd, wat ga ik doen, et cetera. Ook is er ruimte voor evaluatie en we sluiten af met het uitreiken van de certificaten. Uiteraard wil iedereen trots op de foto en we eindigen met de complimentenspeeddate en een drankje met taart.

Ik kijk terug op een 5-daagse, waarin hard gewerkt is, veel is geïmproviseerd, de omstandigheden niet altijd makkelijk waren, maar die zeker geslaagd mag worden genoemd omdat er het maximale uit gehaald is. De deelnemers lieten dan ook weten Libre erg dankbaar te zijn voor deze mogelijkheid.

Jeannette Baart