Verslag groep 41 Oeganda en follow-up 19.1

Soroti, Oeganda

Trainingsdata: 28 oktober-1 november 2013 

Follow-up 19.1: 4-5 november 2013

Door Jeannelies Lof

Midden in Oeganda

In 1991 stond ik met mijn geliefde in het zuidwesten van Oeganda voor het spotten van gorilla’s en twee jaar geleden stond ik aan de oostgrens waar ik voor Libre de follow-up training in Busia (Kenia) deed. Tweemaal dus op de grens gestaan, maar nu vlieg ik dan rechtstreeks naar het hart van het land van de vele meren. Ook het land van de vele gewelddadige regimes zoals die van Amin en Obote. Sinds midden jaren 80 is Museveni aan de macht en er lijkt nu al decennia lang een rustige wind te waaien te midden van de oplaaiende conflicten in buurlanden als Congo, Rwanda, Kenia en recentelijk Zuid-Soedan. Even dook Oeganda begin 2012 opnieuw op in het nieuws. Aandacht voor de internetcampagne ‘Stop Kony’, de rebellenleider die kindsoldaten ronselt voor zijn Lord’s Resistance Army in Noord Oeganda, maakt duidelijk dat er elk jaar nog steeds duizenden kinderen worden ontvoerd.

Ik reis af naar Soroti, een middelgroot provinciestadje in het midden van Oeganda, gelegen boven het grote merengebied, ‘gateway’ naar het conflictueuze en droge noorden.

Hartenklop

In het donker kom ik aan op het vliegveld Entebbe en langs een haag van lichtjes, kraampjes, gemengd met het stevige geluid uit de vele boxen, gaat de weg van Entebbe heuvelopwaarts naar Kampala. Kampala, de stad van de zeven heuvels, geeft meteen zijn chaotische hartenklop prijs. Ondertussen snuif ik, met het raampje open, de typische Afrikaanse geur op van vuurtjes, afval, benzinedampen, en nog veel meer. Ik ben overduidelijk weer beland op het continent waar niet alleen mijn zintuigen worden geprikkeld, maar waar ook mijn hart wijd open gaat. Het Nederlandse guesthouse ICU ligt hooggelegen, waardoor het er fris, en rustig toeven is. Ik word hartelijk ontvangen door Merel en met een biertje op het dakterras ben ik al gauw op de hoogte van de laatste belevenissen van de jonge, ondernemende studenten die hier verblijven.

TESOCoach

De volgende morgen vroeg heb ik een strak programma: geld pinnen, een simkaart kopen en naar het busstation om in ieder geval de ochtendbus te halen naar Soroti. Sam Eibu, mijn lokale rechterhand, had me nog zo gewaarschuwd niet te reizen met TESOCoach. Twee weken daarvoor had hij de nacht doorgebracht langs de kant van de weg omdat er geen vervangende bus voorhanden was. De bus, waar ijlings mijn bagage in verdwijnt, ziet er roestig en afgetobd uit, maar blijkt een leeuw van een motor te hebben. Na zeven uur brullen kom ik heelhuids in Soroti aan.

Sam Eibu staat mij, zoals afgesproken, op te wachten op het busstation. Het is al donker, dus ik ben hem dankbaar. In het donker aankomen in een vreemde Afrikaanse omgeving is niet mijn hobby, ik voel me daar te blank voor. Sam brengt mij naar een zeer kleine compound waar zowel de trainingsruimte als mijn slaap- en eetverblijf zijn. Heel comfortabel zo alles bij elkaar, zodat ik, op elk gewenst tijdstip, nog even een sheet kan voorbereiden, of iets kan pakken uit mijn bagage.

Sam was twee jaar geleden deelnemer bij de training die Anneke Durlinger heeft verzorgd. Als voorzitter van de kerk, maar ook als initiatiefnemer van Action for Peace and Development, vond hij het hoog tijd deze Libre training nog eens naar Soroti te halen, zodat hij, zijn eigen staf, en een twaalftal deelnemers profiteren van een vijfdaagse training, die voor hen anders dan anders zal zijn.

Op tijd

Sam is een joviale en toch bescheiden man. Hij heeft de training goed voorbereid en ik voel in alles zijn commitment, zowel naar mij als naar de deelnemers toe. Dat is fijn, ik kan ontspannen en gemakkelijk bespreekbaar maken wat nodig is.

Gelukkig heb ik de hele zondag om rustig voor te bereiden, de talloze flipovers te schrijven en de ruimte naar mijn eigen wensen in te richten. Ook zorg ik voor wat extra comfort in de vorm van instant koffie bij het ontbijt en kaarsen, zodat ik ’s avonds buiten kan eten in de zwoele avondlucht. Ik ben de enige gast, heb het rijk alleen, terwijl de Afrikaanse geluiden en geuren mij aangenaam omringen.

De groep is, op één na, compleet aanwezig en we kunnen ruim op tijd van start. Na een rondje beleefdheden waarin de nodige complimenten worden uitgedeeld aan Sam en mij – dat ik van zover was gekomen en het zelfs had aangedurfd met de lokale TESOCoach – kunnen we van start. Het dagschema loopt wel anders dan gepland (de lunch wordt om twee uur genuttigd), maar naar tevredenheid van de deelnemers, zodat we aan het einde van de dag als groep besluiten de tijdsindeling de komende dagen zo te houden. Warempel lukt ons dat, dus geen gedoe over aanvangstijden. De meeste deelnemers kennen elkaar niet, het is een mooie gemengde groep voor wat betreft de man/vrouwverhouding en qua leeftijden. Wel vind ik het aantal personen dat ook aan het Libreprofiel voldoet, namelijk leidinggevende verantwoordelijkheid binnen een NGO of CBO, ondermaats.

De groep wil graag een ‘course leader’, een ‘timekeeper’ en een ‘welfarekeeper’ aanstellen en dat gebeurt. Meteen een mooi moment om mijn invloed uit te oefenen en te sturen van een voor-de-hand-liggende keuze naar een keuze waarbinnen geëxperimenteerd kan worden met nieuw gedrag. David neemt de uitdaging van ‘course leader’ van harte aan om voor het eerst de verantwoordelijkheid te dragen de training te openen en te sluiten en eventuele geschillen in de groep op te lossen.

Let’s dialoque

Na het openingsrondje komt meteen die mooie oefening om als gehele groep een discussie aan te gaan over ‘wat is leren?’. Met wat schroom starten ze, iedereen geeft netjes zijn mening en deze wordt genoteerd op een flip-over vel. Er wordt wel geluisterd naar elkaar, maar niet uitgewisseld, er ontstaat geen discussie, meningen worden niet getoetst. Het ontvangen van feedback op hun gedrag is nog even wennen voor ze.

Ik heb er voor gekozen het bestaande trainingsmateriaal zoveel mogelijk te gebruiken, maar wel op een voor mij gestructureerde manier. Ik gebruik nu bij elk onderwerp de ‘experimental learning cycle’: eerst ervaren, dan reflecteren, theorie er uit destilleren en daarna toepassen in een rollenspel. Tussendoor oefenen we te pas en te onpas met ‘active listening’ en ‘public speaking’.

De tweede dag ervaren ze de verschillende stijlen van feedback door de simpele oefening: ‘find the ball’. Daarbij doet Christine een verrassende ervaring op: ze wantrouwt de groep, terwijl deze behulpzaam is. Ook de stoelenoefening, waarbij drie groepen verschillende belangen hebben, is een mooie opening naar conflicthantering en de verschillende stijlen daarbinnen. Hoe fel en gericht op eigen belang de dames opereren, het blijven steken in een ‘ceasefire’ omdat George steeds sneaky een stoel probeert te pakken, waardoor de dreiging voelbaar blijft en ten slotte de oproep tot dialoog van Joshua. De brug naar win-win is geslagen.

De oefening XY pakt mooi uit: de afgevaardigden van elk team gaan in overleg en bedenken samen een oplossing waardoor het hele bedrijf goed gaat functioneren. Maar toch, als ik ze onverwacht een elfde ronde toespeel, slaat de defensieve houding weer toe en gaat het bedrijf ten onder aan kortzichtig gedrag van de afzonderlijke teams. Letterlijk zegt iemand: “Als we toch ten onder moesten gaan, dan maar liever allemaal.”. Het levert mooie stof tot reflectie op: het belang van vertrouwen in elkaar, en hoe vaak dat in de praktijk ondermijnd wordt, de hoeveelheid aan tegenstrijdige belangen, en de kracht van een grotere, ruimere visie als leider. De groep is los, de antwoorden worden als vanzelf in de groep gevonden.

Mijn eigen plezier zit in het toevoegen van de lessen van Mandela over leiderschap. Als een soort rode draad lees ik uit ‘Mandela’s Way, 15 lessons on Life, Love and Courage’ van Richard Stengel, steeds een van de lessen voor, die aansluit bij wat die dag is geleerd.

‘Choose your mindset’

Ondanks dat het nogal eens zoeken is naar goede situaties voor het inzetten van de rollenspelen, leveren ze keer op keer mooie leermomenten op. Vooral het oefenen met conflictsituaties levert veel op, omdat het nieuw voor hen is zo vanuit hun eigen voorbeelden te leren. De kwartjes vallen en het ‘eerst begrijpen voordat je begrepen wordt’ is een les die geleerd wordt. Als trainer is het mooi om te zien dat het echt nieuw gedrag is -niet in de aanval gaan met je argumenten, maar eerst luisteren en begrijpen en dan zien dat de ander rustig wordt en zich ontspant. De een na de ander krijgt het voor elkaar en samen zijn we trots.

Waar de groep regelmatig mee komt, is dat ze in hun organisatie veel negativiteit en wantrouwen ervaren. Ik doe met hen de oefening van Eduard Povel (een collega-trainer bij Libre): ‘ choose your own mindset’ over afstemming op de positieve en negatieve stroom. Het spreekt hen aan en het geeft op een diepere laag kracht om bewust te zijn van het maken van eigen keuzes. Met het trainingsblok over het verschil in instructie en coaching krijgen ze ook een tool in handen om collega’s te motiveren en hen meer eigen verantwoordelijkheid te geven. De les van Mandela waarin hij zijn vijanden tot vriend maakt, voegt ook een dimensie toe in een omgeving waar veel tribale conflicten zijn. De groep is zich ervan bewust dat er verschillende manieren van aanpak mogelijk zijn, en dat inzicht alleen al geeft zelfvertrouwen.

Dankbaar

Deze tweede keer (mijn debuut was in Kenia in 2011) was voor mij een groot plezier, ik kon mij meer ontspannen en met meer overzicht bewegen in de trainingsstof, de groep was prettig en ‘eager’ om te leren, Sam was een baken op de achtergrond, hoewel hij zeer druk was met zijn eigen programma, en de trainingsruimte was comfortabel. Kortom, alle ingrediënten voor een geslaagde week. Maar meer nog was het een indrukwekkende week, die ging over de ontmoeting tussen mensen die in een weerbarstige wereld proberen iets te veranderen, anderen te helpen, hun land rechtvaardiger te maken. Ik ben dankbaar dat ik ze daarbij iets heb kunnen aanbieden waarmee ze wellicht bekwamer en zelfbewuster in hun schoenen staan.

De afsluiting was een mooi feest. Joshua had zijn gitaar meegenomen, Sam kwam nog net op tijd om de formele kant inhoud te geven, ik had voor iedereen een persoonlijk woord en natuurlijk de speculaas en tulpenbollen die ik voor ze had meegenomen uit Nederland. Ook de persoonlijke ceremonie was hartverwarmend. Door de ‘moeder’ van de groep, Florence, werd ik opnieuw geboren en van haar ontving ik een nieuwe naam vanuit de clan: Asianut, hetgeen Grace betekent, oftewel genade. Om verlegen van te worden.

Storytelling

Na een geslaagd weekend –achter op de motor tussen de maisvelden, bezoek aan een weeshuis, boeiende discussies over de eigen rol in ontwikkelingswerk, en met twee zonnebrillen op naar de zonsverduistering kijkend- start ik maandagochtend rond 10 uur met een klein groepje de follow-up. Jammer genoeg beginnen we met maar vier deelnemers, nummer vijf loopt vlak voor de lunch binnen. De meegebrachte kaarten van Anneke Durlinger, hun trainster voor de 5-daagse training eind 2011, maken meteen iets los. Richard vertelt spontaan hoe Anneke en Bess geëmotioneerd waren bij de afsluiting, zo intens hadden ze als groep gewerkt. De persoonlijke ‘touch’, ondertussen ruim twee jaar geleden, zijn ze niet vergeten.

Ik geef mijzelf 30 minuten voor de ‘refreshment’. Doordat ik van alle onderwerpen al een geschreven flap heb, kan ik er snel doorheen, lekker inter-actief met veel inbreng van de deelnemers. Met name de ‘conflict management styles’ vinden ze interessant. Het Johari window wordt herkend, ‘active listening’ kunnen ze plaatsen, de ‘experimental learning cycle’ is nieuw voor hen, maar de COACH-state weten ze zich nog goed te herinneren, en ook de groepsschouderklop.

Verder volg ik de nieuwe trainingsmanual waarin een strak programma leidt naar de ‘most significant change’ en wisselt de groep ‘skills’ uit op de ‘skills exchange market’. Een leuke oefening met veel persoonlijke inbreng en uitwisseling van ervaringen. De groep leert meteen aan elkaar.

De tweede dag komen we toe aan het opnemen van de persoonlijke verhalen over wat de deelnemers anders doen sinds ze hebben meegedaan met de vijfdaagse training. Wat voor Doreen de meeste impact heeft gehad, is het oefenen met het spreken in het openbaar. Als coördinator van de organisatie ‘Peace & Reconciliation” moet zij haar organisatie vaak vertegenwoordigen in regionale en nationale fora en daar voelde zij zich onzeker over. Ze durfde vaak haar mond niet te openen. Door de training heeft ze zelfvertrouwen opgebouwd. Het maakt haar niet meer uit op welk niveau ze haar organisatie vertegenwoordigt: “Any invitation can come now.”.

Richard vertelt met trots dat hij, geïnspireerd door de oefening ‘Wie is je held?’ zich realiseerde dat een held het voortouw neemt, hoe uitzichtloos of moeilijk de situatie ook lijkt. Met dit inzicht besloot hij: ‘Ik ga er voor zorgen dat er een school komt.’. Hij begon zijn droom te delen met anderen en samen hebben ze een lagere school gevestigd, eerst met een kleine groep van vijf families en nu steunt de overheid het initiatief. Vroeger zou hij bang zijn geweest om iets op te starten, nu voelde hij zich gesterkt door de gedachte dat een held pas een held wordt als hij of zij daadwerkelijk tot actie komt.

Inspirerende en ontroerende verhalen, en wat bijzonder dat wij, als Libre, daar een rol in hebben mogen spelen!

Feedback

Ik vond dat het follow-up programma goed in elkaar zat, met logische overgangen en leuke oefeningen, maar ook wordt er een hoge mate van reflectie verwacht en dat is lastig voor de gemiddelde deelnemer. Als trainer moet je erop voorbereid zijn dat je zelf de ingrediënten klaar hebt en waar nodig invulling geeft. Tegelijkertijd voel ik mij gevoed door deze ervaring en door de verhalen uit de groep, ik heb werkelijk veel terug ontvangen. De laatste middag in Soroti vul ik nog met een rondje afscheid, waarbij ik een interview mag geven voor de lokale omroep over onze missie en aanpak (staat op de site van Libre), en nog afscheid ga nemen bij Florence, zodat ik met een pot zelfgemaakte pindakaas en een heel veel mooie Afrikaanse momenten rijker terug naar huis ga.