Verslag groep 43 Oeganda

Groep 43

Kiruhura Epicentrum, Oeganda

Trainingsdata: 10 – 14 maart 2014

Door Eduard Povel

Voor informatie over onze lokale partner The Hunger Project Uganda (THPU) zie het vorige verslag van de voorafgaande groep die ik in Oeganda (42: Mbale) heb getraind.

Vlag en land
De vlag van Oeganda heeft drie kleuren: zwart, geel en rood. De kleur zwart staat voor Afrika, waar de mensen zwart zijn. Geel is de kleur van de zon die (bijna) altijd schijnt. De rode kleur betekent broederschap. In het midden van de vlag is een kraanvogel getekend. Dit hebben de Engelsen bedacht toen zij nog de baas waren in Oeganda.
Oeganda is zes keer zo groot als Nederland. Er wonen zo’n 34,7 miljoen mensen. Sinds 1890 was Oeganda een Engelse kolonie en in 1962 werd het land onafhankelijk. Voor het eerst in lange tijd waren ze weer baas in eigen land. Maar dat viel niet mee; de ene dictator na de andere kwam aan de macht. De dictators verboden de politieke partijen, de bevolking mochten niet voor zijn mening uitkomen en werden onderdrukt. Iedere keer als de Oegandezen dachten dat ze opnieuw konden beginnen, ging het weer mis. In 1986 kwam er weer een nieuwe president: Museveni. “Er gaat nu echt iets veranderen.”, zei hij, maar niemand geloofde er meer in. Alles was kapot geschoten. Van de rijkdom van het oude Buganda (traditioneel koninkrijk in een deel van Oeganda) was niets meer over. De wegen en bruggen waren vernield. Oeganda was een arm land geworden. Maar langzaamaan ging het beter. De mensen kregen voorzichtig weer een beetje hoop. Samen bouwen ze nu aan een nieuwe toekomst. Ze krijgen daarbij hulp van de rijke landen uit het Westen. Ook de kerken helpen mee. Vooralsnog is meer dan 60% van de jongeren werkloos. Een groot probleem in Oeganda is AIDS. Veel mensen zijn besmet met het virus en overlijden eraan. Maar ook daar is nu weer nieuwe hoop. Voor het eerst sinds lange tijd wordt het aantal mensen met AIDS minder. De regering van Oeganda doet er veel aan om mensen over deze verschrikkelijke ziekte te informeren.

De trainingsgroep en Women Empowerment
Dit is de tweede groep die ik een 5-daagse training gaf in samenwerking met The Hunger Project Uganda (THPU). Op de activiteiten van THPU en de epicentrumstrategie ben ik ingegaan in het verslag van de eerste groep in Mbale. In Kiruhura is geen hotel, dus logeerde ik in de Oxford Inn op een uur rijden in de tamelijk grote stad Mbarara. Dit hotel, zo’n vier jaar geleden gebouwd, is ingericht in oud-Engelse stijl, inclusief een portier in lakeienpak. De groep bestond uit het maximum aantal van 20 deelnemers, met een gemiddelde leeftijd van 35 jaar. Een enkele deelnemer deed er zelfs tweeëneenhalf uur over om bij de trainingsruimte te komen; footing een nieuw (niet correct) Engels woord dat ik leerde, oftewel: ‘te voet’. Zoals gebruikelijk, mochten ze aan het begin van de training hun eigen groepsregels opstellen. Ze wilden veel nut uit de training halen en wilden daarom starten om acht uur en in de middag (in Oeganda is er geen theepauze) doorgaan tot vijf uur. Hier kon ik meteen de SMART-formule aan hangen en wel de R van Realistic. Ik constateerde dat de meerderheid van de deelnemers uit vrouwen bestond. Ik vroeg hen: “Is het niet zo dat de vrouwen als ze thuiskomen (vaak is het dan al donker) nog eens de maaltijd moeten klaarmaken?” Dat had ik goed ingeschat. “Is het dan wel realistisch om om vijf uur te stoppen?” De vrouwen beaamden dat ze dan in problemen zouden komen en de eindtijd werd verschoven naar vier uur. Ik kon ook aanhaken bij een van hun programma’s: Women Empowerment, en nodigde hen uit: “Vrouwen, laat je horen tijdens deze training als iets je niet bevalt en toon initiatie.f” Dat hebben ze inderdaad ter harte genomen. Bovendien suggereerde ik ze dat ze mijns inziens eigenlijk ook een Men Empowerment programma zouden moeten starten. Ik ben in Afrikaanse landen veel sterke vrouwen tegengekomen die volop hun verantwoording namen voor met name de opvoeding van hun gezin. Terwijl er (te) veel mannen zijn die de hele dag niets uitvoeren, veel te veel slecht gebrouwde alcohol drinken, geen verantwoording nemen voor hun gezin en vaak hun vrouw mishandelen of alleen met de kinderen laten zitten. De mannen in deze deelnemersgroep zijn natuurlijk een prachtige uitzondering: naast hun werk, meestal als boer, doen ze ook nog veel vrijwilligerswerk voor THPU.

Eigenschappen van goed leiderschap
In alle drie de groepen begon ik –na de bekende inleidingen– de deelnemers op te delen in drie subgroepen. Elke groep kreeg een flipover vel. Groep 1 moest op het vel opschrijven wat de eigenschappen zijn van een slechte leider. Groep 2 en 3 moesten de eigenschappen opschrijven van een goede leider. Ze kregen een half uur om de eigenschappen op te schrijven en iemand uit hun midden te kiezen die het in plenum gaat presenteren (begin daarmee, dan kan die persoon extra goed opletten). Op de flappen –als spiegelbeeld van groep 1- kwamen de voor de hand liggende eigenschappen naar voren, zoals verantwoordelijk, benaderbaar, voorbeeldfunctie, betrouwbaar, niet corrupt, goed luisteren, enzovoort. En bij alle groepen –voor ons merkwaardig: Godgelovig. Dat ik hun in overweging gaf dat er heel wat humanisten zijn met een hogere morele grondslag dan veel gelovigen, veranderde daar niets aan. Het is ook nog niet zo lang geleden dat missionarissen en zendelingen in die landen het geloof kwamen verspreiden.

Ubuntu African leadership
Vervolgens reikte ik aan hen één A-4tje uit: ‘Ubuntu and qualities of African leadership. Connecting leadership in a new humanistic world’. Een veel gebruikte definitie van Ubuntu is ‘Het geloof in een universeel gedeeld verbond dat de gehele mensheid verbindt’.
Heel kort komt het neer op wat Nelson Mandela in een speech zei: “I exist because of we.” In de Ubuntu-leer krijgt vooral het sociale aspect grote nadruk, zoals uitgedrukt in de zin ‘Alone we go faster, together we go further’. Het komt ook duidelijk naar voren in de eerste twee van de twaalf eigenschappen: ‘What matters is what you contribute to the community (not to yourself, or to the shareholders); a leader is a servant of this goal’. En: ‘The interest of the group and respect for the environment is leading’.* Ook bij de begrafenisplechtigheid van Nelson Mandela op 10 december 2013 refereerde Barack Obama aan Ubuntu.
De deelnemers waren blij verrast iets over leiderschap te vernemen dat van eigen Afrikaanse bodem afkomstig is. Vervolgens vroeg ik hen terug in de subgroepen te gaan (groep 1 verdeeld over groep 2 en 3) en hun lijst aan te vullen met de Ubuntu-eigenschappen die er nog niet op stonden. Dan, als gebruikelijk, weer de presentatie per groep. Ten slotte vroeg ik hen rustig langs alle flappen aan de muur te lopen. Ze moesten maximaal drie eigenschappen opschrijven waar ze voor zichzelf de komende tijd extra aandacht aan wilden gaan geven. Dit werd per persoon plenair voorgedragen en door mij snel opgeschreven. Vanaf dat moment had ik het raamwerk en verantwoording van de rest van de trainingsdagen voor elkaar. Bijvoorbeeld: “Bijna de helft van jullie heeft de eigenschap ‘goed luisteren’ gekozen. Laten we ons nu dus verdiepen in active listening aan de hand van een uitleg van een aantal regels en een aantal oefeningen.”
* Leontine van Hooft (red.) De kracht van Afrikaans denken, over Ubuntu, verbindend leiderschap en een nieuwe wereld,(2012) ISBN 9789058715982, Uitgeverij Thema, Zaltbommel. Dit boek is een aanrader, als je een training in Afrika gaat geven.

Visie ontwikkelen
Bij de door de deelnemers genoemde eigenschappen kwam ook vaak voor ‘het ontwikkelen van een visie’. Waarschijnlijk ook omdat ze zich realiseren dat veel Afrikanen niet gewend zijn om verder vooruit te kijken dan de dag van vandaag. Terwijl je -om iets duurzaams te bereiken- je tijdhorizon zult moeten uitbreiden. Bij het ontwikkelen van visie gebruik ik altijd een afdalende ladder. Hierbij komt het hele onderwerp ‘plannen’ -als noodzakelijke eigenschap van een goede leider- in een ruim perspectief te staan. Bovenaan de ladder staat Visie, een nog ongedifferentieerd geestelijk concept; een aanlokkelijk beeld van de toekomst, zoals jij dat ziet. Een prachtig voorbeeld vind ik de ‘I have a Dream’ speech die Martin Luther King in 1963 hield voor het Lincoln Memorial in Washington D.C. ten overstaan van 200.000 mensen: “I have a dream that one day this nation will rise up and live out the true meaning of its creed: “We hold these truths to be self-evident: that all men are created equal”. (opvallend overigens dat zelden iemand van de deelnemers gehoord heeft van MLK). Ook de visie van Mahatma Gandhi leent zich uitstekend als icoon voor de vrijheid. Na Visie daal je de ladder af naar concreet met beide voeten op de grond. Hier niet verticaal maar horizontaal weergegeven: visie -> missie -> goal (purpose) -> objectives -> plans -> workplan. Steeds wordt de tijdlijn korter en de inhoud concreter. Nu kun je de visionair doden –zoals Martin Luther King en Gandhi is overkomen – maar als de missie heeft plaatsgevonden, zal de boodschap verder verspreid worden. Weer terug op de grond werd in het kader van het maken van een workplan een oefening gedaan met SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden) en de 5 WH-formule (wat, wie, wanneer, waar, waarom en hoe).