Verslag groep 50 Oeganda en follow-up groep 34.1

Soroti en Lira, Oeganda

Trainingsdata: 28 juli t/m 1 augustus 2014 

Follow-up 34.1: 2 t/m 3 augustus 2014

Door Edith Muijsers

Oeganda

Na tien jaar Oeganda, wat kan ik dan nog zeggen over het land en de politieke situatie…. Misschien wel, dat het moeilijk te begrijpen is dat een land als Oeganda politieke leiders heeft die zo weinig laten zien van een Ubuntu leiderschapsstijl: een stijl geboren in Afrika nota bene. Dat in tegenstelling tot de uitspraken van de bevolking en de deelnemers in de training. Die geven aan – net als in andere delen van de wereld – dat ze graag een leider zien die respectvol is, luistert en overtuigd is van een concept als I am, because we are: samen staan we sterker en kunnen we meer creëren. In plaats van: ‘Hoe kan ik zo snel mogelijk mijn eigen zakken vullen’. Want daar staan de lokale kranten vol van. Vervolgens wordt men gesnapt, vergeven en krijgt hij/zij een andere positie aangewezen om daar rustig verder te gaan met corrupte praktijken.

Nog veel uitdagingen

Na elke trainingsdag maakte ik een wandeling in Soroti. Ik zag hutjes verspreid over een lap grond, maar ook stukken grond waar de hutjes zich bijna op elkaar lijken te stapelen. Sam Eibu, de Lokale Projectcoördinator van de organisatie Action for Peace Development, legde uit dat in 2003 een halve hectare voldoende was voor duizend mensen om te bivakkeren. Nog niet zo lang geleden dus, en dat kon je nu nog steeds zien. Het viel me ook op dat 90% van de mensen die we tegenkwamen jonger dan vijf leek te zijn. Heel af en toe zag ik een volwassen vrouw tussen de hutjes in zitten, druk met de voorbereiding van het avondeten. De mannen vond ik voornamelijk samenzittend rond een grote pot lokaal bier, zuigend aan lange rijtjes.

Tijdens mijn gesprekken met de deelnemers werden met regelmaat de uitdagingen van het dagelijks leven genoemd:

• We drinken teveel alcohol;
• We voeden onze kinderen niet op, laten ze de hele dag t.v. kijken;
• We besteden onze tijd voornamelijk aan dingen die ons niet helpen onze doelen te vervullen.

Toch gekomen, ondanks persoonlijke tegenslagen

In totaal waren er 13 deelnemers, waarvan vier vrouwen. Alle deelnemers vervullen een belangrijke rol binnen hun gemeenschap. De een is pastor, de ander begeleidt een groep vrouwen bij het leren lezen en schrijven, weer een ander is leidinggevende van drie verpleegkundige in een kliniek en een van de deelnemers is leidinggevende bij een CBO (Community Based Organization) die zich inzet voor het algemene belang van de gemeenschap. Er was ook iemand bij die politiek actief is en zich inzet voor trainingen in conflicthantering voor jongeren en we hadden een radiojournalist in ons midden, die programma’s maakt voor de gemeenschap rondom duurzaamheid. Allemaal kleinschalige, waardevolle projecten. Van de aanwezige deelnemers waren er vier die aanzienlijke problemen hadden. De een had malaria, van de ander lag zijn ernstig zieke vrouw in het ziekenhuis, weer iemand anders had een kind dat net was geopereerd en de laatste was net een dag tevoren zijn zus verloren. Waar wij Nederlanders ons in dat geval misschien hadden afgemeld, waren deze deelnemers gewoon gekomen. Het viel me op dat mensen extreem bereid waren om te leren en actief en participatief meededen, ondanks de privéproblemen.

Veel geoefend

We begonnen de training met een brainstormsessie en het in kaart brengen van de kenmerken van een goed leider, waarbij we ook inhaakten op de Ubuntu-leiderschapsstijl, onder andere door middel van een groepsdiscussie. Daarna volgde een presentatie van de vier leiderschapsstijlen, oftewel: situational leadership styles. Ik vroeg de deelnemers bij de meest toegepaste leiderschapsstijl te gaan staan, waarna we een interessante discussie hadden over wanneer de ene stijl effectiever is dan de andere.

Vervolgens deden we een oefening ter voorbereiding op effectief feedback geven, waarbij ik de deelnemers vroeg – tegenover elkaar zittend – een objectieve beschrijving van de ander te geven. Dat was even wennen: veel van de beschrijvingen waren subjectieve interpretaties. Dat was een goed moment om een bruggetje te maken naar feedback: hoe geef je effectieve feedback en wat is het doel ervan. Na een korte demonstratie vooraf gingen de deelnemers hiermee in groepjes van drie onderling oefenen. Ter afsluiting van de dag hebben we de vragen van het onderdeel ‘Discovery’ van Appreciative Inquiry doorgelopen, gevolgd door feedback geven door middel van interviews.

De tweede dag zijn we begonnen met actief luisteren en hebben we het ‘one way, two way’- communicatiespel gebruikt om tot inzichten te komen als: stel (de juiste) vragen, vat samen, wees specifiek in het geven van informatie en geef een duidelijk overzicht van het gewenste eindresultaat.

Ik gaf een toelichting op de concepten van ‘TIP or TIO’ (Thinking In Problems or Thinking In Options) en merkte aan de deelnemers dat ze geraakt waren door het besef keuzes te kunnen maken: Thinking In Options. Dat het onderwerp leefde in de groep bleek wel tijdens de koffie- en lunchpauzes, waar men elkaar er herhaaldelijk aan hielp herinneren dat er verschillende keuzes waren!

Tussendoor deden we een teamspel dat de nodige communicatietechnieken vereist en tegelijkertijd een leuke energizer is: ‘Crossing the river with crates’. In teams moesten deelnemers aan de overkant van de ‘wilde rivier’ zien te komen met als enige hulpmiddel drie frisdrankkratjes. Tijdens de debriefing brachten deelnemers in: “het belang van risico’s nemen, eerst eens proberen voordat je concludeert het is onmogelijk, leiderschap was duidelijk aanwezig, om hulp vragen mag en elkaar helpen als het mis gaat.”

Op een flip-over gaf ik toelichting op het concept visie: wat is een visie (lange termijn, et cetera), wat is er nodig om tot een visie te komen (denk out of the box, creatief, groots, TIO et cetera) Daarna liet ik de deelnemers een cirkel maken en vroeg ik mensen met hun ogen dicht te dromen (NLP, affirmaties (voel je zeker van jezelf en stel je levendig voor wat je kunt creëren) et cetera). Een mooie introductie om daarna in tweetallen aan het onderdeel ‘Dream’ van Appreciative Inquiry te werken.

Op dag 3 werd de visie van de dag ervoor gebruikt om een doel te stellen, voorafgegaan door een toelichting op het concept SMART (maak je doel Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden). Alle deelnemers noteerden een eigen doel en coachten elkaar op verbetering. Gestelde doelen waren bijvoorbeeld: ‘By 2015 I want to have trained 50 youth in conflict handling’/ ‘By August 2015 I have re-opened my clinic in Sorori town.’

Daarna heb ik ‘Five wifes and single husband (what, where, when, whom, why en how)’ geïntroduceerd als richtlijn bij het maken van een workplan. Later op de dag werd er door een deelnemer wijs opgemerkt; “de 5 wifes and single husband is ook te gebruiken tijdens gesprekstechnieken!”

Tussendoor deden we een leuk teambuildingspel: ‘Human Knot’. Een vrijwilliger was de leider en haar werd gevraagd de menselijke knoop uit elkaar te halen. Dit lukte haar niet en het team moest eraan te pas komen om haar te helpen de knoop te ontwarren. Later merkten de deelnemers op: ‘De leider kwam van buiten, maar die begreep onze situatie niet. We moeten onze eigen problemen dus zelf, als een team oplossen, want wij weten het beste hoe we hierin beland zijn. De leider symboliseerde volgens de deelnemers in dit voorbeeld de ngo’s uit het westen.

Aansluitend deden we een oefening rondom time management, met behulp van de ‘Eisenhouwer matrix’. Dit leidde tot inzichten als: ‘Ik besteed op een dag 80% van de tijd aan koken, praten met de buren, beetje wassen, spelletjes doen, enzovoort. Ik realiseer me nu dat ik niet gefocust werk aan mijn doelen in het leven. Dit ga ik omdraaien. Vanaf vandaag werk ik voor 80% aan mijn doelen en 20% aan eten, mezelf wassen en praten met de buren.’

Ook liet ik de groep geblinddoekt samen verschillende vormen maken, onder leiding van iemand zonder blinddoek die de groep aanstuurde. De deelnemers concludeerden na afloop: ‘Een leidinggevende met heldere instructies motiveert, want dan weten we precies wat er moet gebeuren.’

Op dag 4 merkte deelnemers naar aanleiding van de oefening; making shapes, while blind folded met een leidinggevende die wel kan zien en de groep aanstuurd, de volgende opmerkingen: “een leiding gevende met heldere instructies motiveert, want dan weten we precies wat er moet gebeuren.”

Over conflictmanagement zei men: “Dit was een schokkende ervaring, ik kon alleen toekijken en niets doen. De oorlog is nog zo recent, dit is precies wat er is gebeurd: niemand vraagt zich af waarom we eigenlijk oorlog voeren maar we volgen blindelings de ander. We gaan allemaal voor eigen belang, in plaats van ons collectief belang. Hier leren we dat het belangrijk is om te communiceren met elkaar, elkaar te vragen wat de doelen zijn en hoe we vervolgens tot een gezamenlijk doel kunnen komen. Want nu hebben we alleen chaos gecreëerd en heeft niemand zijn doel bereikt.”

Aan het eind van de dag hebben we gewerkt aan het onderdeel ‘Destiny’ van Appreciative Inquiry. In groepen van drie, met feedbackrondes over luistertechnieken, vraagstelling et cetera.

De laatste dag hebben we de geleerde technieken van de week nog eens op een rijtje gezet, en keken we hoe we die konden toepassen tijdens een coaching sessie aan de hand van vragen uit het onderdeel ‘Deliver’ van Appreciative Inquiry. Vervolgens deelden allen hun actiepunten voor de korte termijn: ‘ik ga vragen hoeveel de trainer kost’, ‘ik ga in gesprek met mijn man over het verbeteren van onze leefomgeving’, ‘ik ga een radioprogramma uitzenden over goede leiderschapsvaardigheden’, ‘ik ga een nieuwe locatie zoeken om mijn kliniek te heropenen’, enzovoort.

Na de lunch was er nog wat tijd over. De deelnemers bleken graag nog wat te willen leren over conflictbemiddeling. Omdat Sam, de Lokale Projectcoördinator, een Master Degree in conflicthantering had, hebben we samen gekeken naar: wat is conflictbemiddeling, wat is een goede/slechte bemiddelaar en wat zijn de stappen in een bemiddelingsproces. Dat alles onder leiding van Sam.

Een greep uit de reacties van de deelnemers

• “This training was like a ball for me, the tool to score the goal!”
• “Ik sprak gisterenavond met mijn man en vroeg hem hoe we een naaimachine konden kopen voor mij, zodat we meer inkomsten kunnen genereren voor ons gezin (iets wat ik vroeger nooit gedurfd had). Na mijn aandringen ging hij akkoord en hebben we groenten verkocht, waardoor we een naaimachine kunnen gaan kopen.”
• “Het is belangrijk om zelf te veranderen en niet te wachten op een donor of de overheid. Wij begrijpen immers zelf het beste hoe we onze eigen problemen kunnen oplossen.”
• “We hebben zoveel mogelijkheden! We moeten alleen onze ogen open doen en ze zien, ze gebruiken.”
• “Als leiders moeten we positief stimuleren en aanmoedigen. Als er conflicten zijn, moeten we eerst luisteren en op zoek gaan naar de onderliggende behoefte, om samen tot een oplossing te komen.”
• “Denk in mogelijkheden, niet in problemen.”
• “Laten we kijken naar het collectieve belang van de samenleving en ons daarvoor inzetten.”
• “Voor vooruitgang is het essentieel om samen te werken, in plaats van alleen onze eigen doelen proberen te vervullen.”

Mooie successen bij de follow-up groep

De follow-up van de groep die we eerder getraind hadden in Lira, verliep heel goed, mede dankzij de goede samenwerking met de deelnemers. We hebben kort teruggeblikt op de 5-daagse training. Daarbij hebben we een aantal onderwerpen waarover nog vragen waren, nader toegelicht. Vervolgens kregen de deelnemers de kans om hun ervaringen naar aanleiding van de 5-daagse te delen, te oefenen in het presenteren van hun eigen verhaal. Alle verhalen werden vervolgens in de vorm van een interview opgenomen. De deelnemers waren razend enthousiast over hun eigen groeiproces. Sommigen hadden bijvoorbeeld meer verantwoordelijkheden gekregen binnen hun project, anderen zijn zelfstandig ondernemer geworden en weer een ander is een actief betrokken leider geworden in zijn dorp en traint anderen in hetgeen hij geleerd heeft tijdens de 5-daagse training!

Het belang van eerlijkheid, transparantie en authenticiteit

Het was waardevol om gesprekken te hebben met de leiders in deze training. Ze gaven openheid over hoe ontzettend lastig ze het vinden om eerlijk, transparant en authentiek te kunnen zijn in een gemeenschap waar het geaccepteerd lijkt om te liegen en bedriegen, waar het onderdeel lijkt te zijn geworden van overleven: May the strongest and smartest survive.

Een van de deelnemers omschreef het dilemma als volgt: “Eerlijkheid behoeft een dosis zelfvertrouwen: accepteren zoals je bent en dat is goed genoeg. Dan kan ik vervolgens ook eerlijk en open zijn ten opzichte van de mensen om me heen en schaam ik mij niet voor de dingen die ik minder goed gedaan heb.” Een ander bevestigde: “Verandering begint bij jezelf, je kunt een beter voorbeeld geven aan de mensen om je heen.” “We zullen ons best moeten doen”, zeiden de leiders, “want in een samenleving die voor 80% bestaat uit mensen onder de 25 jaar, moeten we als leiders nu sturing geven voor de jongeren in de toekomst.” Wat hebben deze groepen een fantastisch proces doorgemaakt!

Op de afsluitende avond werden Sam en ik nog geïnterviewd door een medewerker van de lokale radio. Libre Foundation heeft de nodige aandacht gekregen in het district Soroti!