Verslag groep 59 Ghana en follow-up groep 33.1

Bolgatanga, Ghana

Trainingsdata: 27 t/m 31 Oktober 2014 

Follow-up: 3 t/m 4 november 2014

Door Jeannelies Lof

Goudkust

“Aaah Ghana”, zei een vriend tegen mij “de Donor ‘darling’ van het Westen”. Want met een economische groei rond de 8% per jaar en een stabiele regering is het makkelijk investeren en neemt de kans toe dat ontwikkelingsprojecten goed lopen. Ghana is dus booming. Accra – een conglomeraat met een kleine twee miljoen inwoners – barst van de hoogbouw, snelwegen en luxe winkelcentra. Wij Nederlanders hebben al eeuwen een handelscontact met Ghana: het goud van de Ashanti Koningen, de gouden boon (cacao) en de slavenhandel maken deel uit van onze collectieve geschiedenis. Ook de prachtige West-Afrikaanse ‘Dutch Wax’ stoffen van een oer-Hollands bedrijf uit Helmond, worden al decennia lang in Ghana verkocht. Gevolg is dat er best wat Nederlanders verblijven in wat wij vroeger de Goudkust noemden. Zo ontmoetten wij tijdens ons uitstapje naar Sirigu, tegen de grens met Burkina Faso, acht Nederlandse verpleegkundigen: jonge meiden, vrijwilligers, gedreven, en ondergedompeld in het Ghanese leven.

Catholic Social Center

Het is niet mijn eerste reis naar Ghana en ook niet de eerste naar Bolgatanga (Upper-East Region). In 1993 verbleef ik hier voor Cordaid en sliep ik hoogstwaarschijnlijk in dezelfde accommodatie: het Catholic Social Center. Langzaam komen de herinneringen van toen weer terug: de beelden van heiligen rondom het grote, stoffige plein en de binnenplaats, waar nu wat rommel staat en de was hangt. Met recht is het een ‘social center’: tijdens de 11 dagen dat wij er bivakkeren zien we bruidjes omringd door honderden prachtig geklede dames, leraren met vrouw en kinderen op training, een kerkdienst voor kinderen, en, het meest ontroerende, een clubje rolstoelers dat dagelijks in de ochtendluwte een partijtje basketbal speelt.

Het is wél mijn eerste Libre-reis met een maatje; mijn schoonzus Wieneke bood aan mee te gaan. Fijn, want het reizen en verblijven met iemand samen is een stuk aangenamer. Aangezien we beiden ervaren Afrika-gangers zijn, kunnen we de dagelijkse ongemakken -kapot sanitair en het nachtelijke lawaai op ons slaapkamerdak (hoogstwaarschijnlijk ratten) – moeiteloos aan.

The Library

Het Catholic Social Center ligt op loopafstand van de trainingsruimte. Hillary Adongo, executive director van de Restorative Seed Society, is onze Local Project Coordinator en heeft de beschikking over een ruimte binnen de openbare bibliotheek. Een gebouw daterend uit de jaren zeventig, open en toegankelijk. Ooit ontworpen door een Canadees, in de vorm van een paraplu. Ondertussen verwaarloosd en verworden tot een publiek gebouw zonder enig gemak. De stoelen en tafels zijn krakkemikkig, de boeken verstoft en het sanitair is afgesloten wegens gebrek aan stromend water. De akoestiek is slecht en daarom besluit ik om achter in de zaal een U-vorm te maken van drie tafels, zodat we elkaar in ieder geval kunnen horen. Het is de derde keer dat Libre hier traint, Hillary heeft weer met veel enthousiasme een groep bij elkaar getrommeld. Als eenpitter heeft hij een goed netwerk om zich heen, vooral in het kerkelijke circuit. Ik neem de omstandigheden voor lief, al vind ik ze wel zwaarder dan andere keren. Het lawaai, de warmte… het komt mijn concentratie niet ten goede.

Mannengroep

De eerste dag verschijnen er negen deelnemers, ze vertegenwoordigen diverse ngo’s: John van een organisatie die vrouwen in de regio screent op baarmoederhalskanker, een programma gesteund onder andere door Nederlands ontwikkelingsgeld. Raymond is secretaris van de succesvolle lokale ‘basket weaving’ handelsorganisatie. Musah is programmamanager bij een lokale ontwikkelingsorganisatie, waarbij afgelegen dorpen in hun ontwikkeling worden gestimuleerd met bijvoorbeeld een boomplantprogramma. Het zijn niet allemaal directeuren; eerder coördinatoren of administratieve medewerkers. Van een aantal organisaties heeft de directeur al deelgenomen; die vindt het dan van belang dat collega’s in de organisatie ook door ons worden getraind.

De tweede dag sluit nog een 5-tal mensen aan, zodat we met 14 deelnemers aan de slag kunnen. Vier van hen staan niet op de lijst, maar zijn wel van de genoemde organisaties; de directeuren hebben geen tijd en sturen een medewerker. Fijn dat we nu een volle groep hebben met een mooie range aan leeftijden: James van 61 gewapend met laptop en smartphone voor de foto’s en Cassandra van 18, jong en ambitieus en behoorlijk opgewassen tegen deze mannengroep.

Toon zetten

Om half tien starten we de eerste dag. Bij het opstellen van de huisregels wordt meteen bepaald dat half negen een betere tijd is. De groep wil op tijd stoppen, want ’s middags is het te warm om geconcentreerd te blijven. Iedereen blijkt zich de dagen erna prima aan de begintijd te houden; we starten steeds stipt om half negen.

Het leuke aan dag 1 is de one-way en two-way communicatie: het tekenen van een object met de ruggen naar elkaar toe, waarbij de één omschrijft wat de ander moet tekenen. Meteen wordt helder waarover we het gaan hebben: effectieve communicatie. Ook het rollenspel over feedback maakt duidelijk dat we praktisch trainen. Wieneke steelt de show met haar non-verbale spel dat ze lekker dik aanzet. De toon is gezet en er wordt actief in groepjes geoefend.

Lastiger is het neerzetten van de opdracht ‘congested lives’, die de deelnemers laat onderzoeken in welke mate hun tijd in beslag wordt genomen door mensen/zaken waarbij ze betrokken zijn. De vorm blijkt wat abstract voor de deelnemers, en toch ben ik tevreden met de onderlinge discussies waar zinnige dingen worden uitgewisseld. Het gaat onder andere over prioriteiten stellen en keuzes maken, en er wordt samen geleerd: dat is wat we beogen. Ik sluit af met ‘Our deepest fear’, de beroemde woorden uitgesproken door Mandela, en met een rondje feedback uit de groep. De groep spreekt zijn enthousiasme uit over deze eerste dag.

‘See the good in others’

Dag 2 begint met terugblikken en met een praktische vraag: “Wat neem je mee naar je eigen organisatie?”. Het is leuk om terug te horen wat er beklijft. Omdat er vijf nieuwe deelnemers zijn, kunnen zij meteen aanhaken. ‘Actief luisteren’ oefenen we onder andere door het direct samenvatten wat de ander zegt, tijdens een discussie. Best een lastige oefening, maar als Conrad verzucht dat hij het verschil ‘voelt’ tussen een goede en gebrekkige samenvatting, word ik blij. De middag staat in het teken van conflicthantering. De stoelenoefening, waarbij de verschillende groepjes verschillende opdrachten met de stoelen moeten doen, zonder dat van elkaar te weten, blijkt een eye-opener: “In potentie wisten we het wel, maar het werkte niet omdat we niet naar elkaar luisterden”. One-way communicatie blijkt dus wederom niet effectief te zijn. Voor het oplossen van een conflict legt Wieneke de basisprincipes uit van mediation. Neutraal blijven en goed samenvatten wat er door de strijdende partijen geroepen wordt zónder advies te geven, dat blijkt de uitdaging. Uit het boek ‘Mandela, 15 inspirerende lessen over leven, liefde en leiderschap,’ van Richard Stengel lees ik ‘See the good in others’ voor. Het sluit naadloos aan bij het thema van vandaag.

In het zand

Op dag 3 starten we wederom met een terugblik en dit keer voeg ik bij de presentaties de checklist ‘speaking in public’ toe. Kan er meteen geoefend worden met feedback geven. We pakken mediation nog een keer op met een casus uit de groep: het bouwen van een school ten behoeve van twee dorpen. Beide dorpen willen de school op eigen grondgebied. Hoe los je dat nu gezamenlijk op? Denken in oplossingen, creativiteit… er wordt zelfs een plattegrond met mogelijke opties in het zand getekend. Daarna zet ik een groepsoefening in: individuele leerpunten uit de rollenspellen halen en dan steeds samenvoegen van 2-, naar 4-, naar 8-tallen totdat er een gezamenlijk standpunt uit de hele groep komt. Mooi te zien hoe er samengewerkt wordt. Na de lunch gaan we via brainstorming en demotivatie naar de vraag: hoe motiveer je je medewerkers en vrijwilligers. In de Ghanese context blijkt dat nog knap lastig te zijn; goede arbeidsvoorwaarden lijken cruciaal.

Een goede vraag is het halve werk

De focus van de vierde ochtend ligt op de kwaliteit van het vragen stellen. Na een teaser met ‘guess the animal’ om het verschil tussen open en gesloten vragen helder te maken, splitsen we de groep in tweeën en kan iedereen zijn vragen afvuren op de beide Hollandse dames. Vanuit die oefening gaan we verder met motiverende gesprekken voeren. De input over demotivatie gebruik ik voor een carrousel, waarbij zeven managers elk een medewerker motiveren door actief hun luister-vaardigheden in te zetten. Ieder heeft zijn eigen rol en zo ontstaan er verschillende ervaringen. ‘Hoe prettig is het, wanneer er echt naar je geluisterd wordt!’, is de conclusie. Vandaag komen we wel aan time management toe. De insteek – kijkend naar je eigen bezigheden – maakt de discussie levendig en concreet. Daarna gaan ze in tweetallen nog eens na of en hoe ze hun bezigheden beter kunnen plannen.

Afronding in stijl

Vanaf dag 2 hebben de deelnemers in kleine groepen nagedacht over hun eigen organisatie. Op de laatste dag werken ze in tweetallen aan een SMART werkplan voor de komende tijd. Er worden er vier van gepresenteerd en nu komt een en ander mooi bij elkaar: bij elk werkplan komt de uitdaging naar voren en spontaan komen de suggesties uit de groep. Denken in oplossingen, luisteren naar elkaar, niet meteen adviseren of bekritiseren. Ik zie een levendige dynamiek in de groep, ze zijn voorbij het beleefd luisteren naar elkaar. We sluiten feestelijk af, een aantal de mannen is gekleed in de traditionele Kente. Eerst een rondje complimenten schrijven op elkaars rug. De hilariteit onder de mannen is groot wanneer onze jongste deelnemer en passant een huwelijksaanzoek aantreft tussen de complimenten. De certificaten worden overhandigd en de stroopwafels worden enthousiast geproefd. De deelnemers zijn een echte groep geworden. Ze hebben vijf dagen hard gewerkt, hebben veel nieuwe dingen voorgeschoteld gekregen en ze hebben ervan gesmuld. Ieder heeft er het zijne uitgehaald. Niet alles zal beklijven, maar er zijn zeker kwartjes gevallen die effect zullen hebben op de manier waarop ze de komende tijd aan de slag gaan. Ter inspiratie krijgt de groep het boek van Mandela cadeau. We drukken hen op het hart dat het boek niet ongeschonden mag blijven, en het er volgend jaar bij de follow-up geheel versleten moet uitzien.

Een netwerkontbijt

De zaterdagochtend verzorg ik, op verzoek van Hillary, een workshop bij een netwerkorganisatie van maatschappelijke ondernemers die eens in de maand samen ontbijten in een chic hotel. Het onderwerp dat hij voorstelt is ‘iets met persoonlijke ontwikkeling, terwijl ze daar eigenlijk te druk voor zijn’. Ik kies als insteek: houd de zaag scherp, de zevende eigenschap van Covey’s ‘seven habits’. Leuk om hen kennis te laten maken met het model en ze ook nog uit te laten wisselen op basis van hun eigen ervaringen. Het wordt een levendige workshop waarbij de deelnemers in vier groepen nadenken over verschillende manieren van ontspannen, opladen en opnieuw je balans vinden.

Ondertussen zijn Wieneke en ik daar ook aan toe: ontspannen en bijtanken. Met wat omzwervingen komen we in het kunstenaarsdorp Sirigu terecht waar we een zwoele nacht doorbrengen onder de stralende sterrenhemel. Omdat alle kamers bezet zijn, slapen we op het dak, wat we zeker niet als een straf ervaren! ’s Morgens vroeg wandelen we door het dorp, dan is het Afrikaanse platteland weer een heerlijke belevenis.

Verfrissend

Maandag is het tijd voor de follow-up. Hillary heeft erg zijn best gedaan om de groep compleet te krijgen. Negen oud-deelnemers is het resultaat, of eigenlijk negen en een half, met in ons midden een baby van drie maanden. Een mooi aantal, en gaandeweg merk ik dat de Libre-aanpak nog bekend is. Inhoudelijk is er ook genoeg blijven hangen -de vijfdaagse is nog maar vier maanden geleden-, over one-way en two-way communicatie, over onderhandelen, over TIO (Thinking In Options). Het programma, waar storytelling centraal staat, ervaar ik als trekken en duwen, maar de mooie verhalen maken veel goed. Een deelnemer heeft zelf een training communicatie verzorgd in haar organisatie en dat leverde openingen op tussen de directeur en de medewerkers. Een ander heeft er tijdens een familieconflict voor gekozen om het zelf op te lossen, in plaats van de chief erbij te betrekken, waardoor het conflict niet is gaan escaleren. Verfrissend, geïnspireerd, hernieuwd elan, dat is het beeld dat uit de verhalen ontstaat als resultaat van de veranderingen. Gelukkig is er nog gelegenheid tot verdieping in een onderwerp. Het omgaan met en oplossen van conflicten met behulp van mediation, waarbij ze hun luistervaardigheden moeten inzetten, levert weer mooie inzichten op: ‘Oh, ik hoef het niet zelf op te lossen!’.

Warm bad

Weer ben ik Libre dankbaar dat ik deze reis heb mogen maken. Een week lang intensief optrekken met een groep Ghanezen is een unieke ervaring. Het geeft een inkijkje in het leven van bijzondere mensen, mensen die willen bijdragen aan het verbeteren van het leven van hun medemens. Inspirerend en hartverwarmend. ‘Een bezoek aan Ghana is een duik in een warme Afrikaanse cultuur’ vertelt de kleine reis- en cultuurgids ons. Dat is het zeker en Wieneke en ik hebben dat ook zo ervaren. Elke keer troffen we een kalme vriendelijkheid en oprechte welwillendheid aan: op straat bij de fruithandel, in het volgeboekte guesthouse waar we toch mochten overnachten, bij ons dagelijkse eettentje, de privé-lift toen de enige taxi panne had. Maar vooral bij onze 5-daagse groep, die met veel enthousiasme een week heeft geoefend, geleerd en plezier heeft gehad. Wij vonden het een warm bad.