Verslag groep 62 Oeganda

Jinja, Oeganda

Trainingsdata: 24-28 november 2014

Door Alette Broekens

Samen met mijn goede vriend en maatje Peter Hondebrink, trainer en Eigen Kracht coördinator, ga ik het avontuur aan om in Jinja, Oeganda, een training te geven. Het is mijn tweede bezoek aan dit land. Peter komt er voor het eerst, maar is al wel eerder in Afrika geweest, toen hij in Kameroen als trainer werkte.

Het wordt een boeiende leerervaring, zowel voor de deelnemers als voor onszelf. Het begint al met een dikke file op weg van Kampala naar Jinja: een traject van normaal ongeveer twee tot tweeëneenhalf uur, nu vijf à zes uur. In een volgepropt busje, in de warmte, op de ‘tussenstoel’ met z’n drieën hangend achter elkaar: de Lokale Projectcoördinator Emmy Kafeero, Peter en ik. Auto’s die links en rechts inhalen en elke centimeter van de weg gebruiken. En dat aan beide kanten op een enkelbaansweg met wegopbrekingen. Ieder voor zich en God voor ons allen…. Emmy die niet/nauwelijks aandacht aan ons besteedt, mensen in de bus die zwijgen en pas gaan kletsen met elkaar als de bus eindelijk weer vooruit komt en verkopers die water, frisdrank, bananen, gebraden kip op stokjes et cetera aanbieden door de ramen heen. We voelen ons net stofbalen wanneer we eindelijk de bus uit rollen. Gelukkig hebben we op zondag gelegenheid om de omgeving en Jinja wat te verkennen op de boda-boda’s en de watervallen zoals genoemd in de Bradt gids te bezoeken. Die blijken er echter niet meer te zijn omdat er (volgens insiders volstrekt overbodig) een dam is aangelegd voor energie-opwekking. Gelukkig is de Nile-special wel volgens verwachting….

De Parel – hoe lang nog?

“De parel van Afrika”, zo wordt Oeganda ook wel genoemd. Een land met schitterende natuur, met – nu nog – mooie rode wegen, grote gastvrijheid en veel aardige mensen. Maar ook een land in transitie en met vele gezichten. Het is nog maar kort geleden (2007) dat er heftig gevochten werd, met name in het noorden van het land met het Leger van de Heer en daarvoor de dictatuur van Amin. Een land waarin sprake is van veel corruptie, van een aantal big guys die het voor het zeggen hebben… Ook een land op weg naar een nieuwe fase, waarbij het de vraag is of de relatieve rust die er nu heerst ook zo zal blijven als er bijvoorbeeld raffinaderijen komen om de olie te gaan winnen die gevonden is, onder andere in de wildparken bij Murchison Falls. Als er meer asfaltwegen komen, als er meer toerisme en minder westerse steun komt, als de Chinezen het meer voor het zeggen krijgen. “Krijgen we Nigeriaanse toestanden? Want geld = macht = alleenheerschappij”, aldus onze gids van Matoke Tours, waarmee we na afloop nog een fantastische reis maken.
Volgens onze chauffeur-reisgids bestond de oorspronkelijke bevolking van Oeganda met name uit immigranten. Men voelde zich in de eerste plaats Oegandees, en daarna werd er gekeken naar je roots. Men kende niet zozeer het tribale systeem zoals elders in Afrika, maar wel veel verschillende culturen. Zo Langzamerhand wordt meer waarde gehecht aan de eigen cultuur.

Dit zou onder andere ook terugkomen in problemen die de leiders in de training aangeven: hoe ga je om met de verschillende talen/culturen/gewoontes en de vorming van bondjes binnen je organisatie. Oplossing volgens onze gids: gemengde huwelijken, dan hoeft er verder niets meer aan conflicthantering geleerd te worden….

Maar hoe zit het met gemeenschappelijke belangen? Of is het ieder voor zich en is er sprake van weinig echte betrokkenheid met elkaar zoals wij dat in Nederland kennen? Kennis delen is niet gebruikelijk, dat kan machtsverlies (en dus gezichtsverlies) betekenen. Hoe zit het met samenwerking waarbij één plus één meer kan betekenen dan twee? Het barst er van de ngo’s, zowel internationale als ook lokale, die niet gewend zijn om samen te werken. Blijft dat zo en moet dat wel zo blijven? Blijven de westerlingen altijd nodig om supervisie en trainingen te geven? Boeiende vragen en evenzovele boeiende ervaringen die we opdoen.

Een land dus met letterlijk en figuurlijk veel parels. De definitie van een parel volgens Wikipedia: Een parel is een hard, rond voorwerp dat door bepaalde weekdieren wordt gemaakt, en dat opgevist wordt om als sieraad te dienen. De glans van parels hangt af van de reflectie (Alette: letterlijk en figuurlijk) en de breking van het licht in de doorzichtige lagen.

Do-know-how

Je blijft je verbazen over het gebruik van houtskool in plaats van zonne-energie: waarom nog geen zonnecollectoren ontwikkeld die de warmte kunnen opvangen van de golfplaten daken? En ook over de kleinschaligheid van de initiatieven, over de gezondheidsbedreigingen (ziektes als malaria, HIV/aids, longproblemen als gevolg van koken op houtskool en door stoffige wegen), de manier waarop files veroorzaakt en opgelost worden. Je blijft je met name ook verbazen over het vermogen om te denken in opties in plaats van in problemen (behalve dan richting de donoren), over de aanwezige know-how en het soms ontbreken van de do-how experience.

Men zou zoveel kunnen leren van de rijke aanwezigheid van de wilde dieren en hoe die in harmonie met elkaar omgaan en leven. Ik sta bijvoorbeeld versteld van het verhaal van de ranger in Murchison Falls die me vertelt dat de leeuw met een manke poot die ik drie jaar geleden had gezien, nog steeds in leven is door de zorgzaamheid van familieleden die hem voedsel bezorgen en beschermen tegen ander wild. Een mooie leerervaring voor mezelf: niet te snel oordelen en reageren, echt alles waarderen en niet te snel weggooien. Ook bijvoorbeeld de kop van een vis niet, en z’n ogen, die als een delicatesse worden beschouwd. Voor ons is het even wennen!

Ubuntu

“Dat is van Zuid-Afrika, dat hebben wij hier niet. Wij kennen wel ntu*”. Dachten wij te snappen dat je aan moet sluiten bij manieren van Afrikaans leiderschap, blijk je wel goed te moeten checken hoe dat ligt als je niet in Zuid-Afrika bent. Mooi om te merken hoe ze dit zelf nuanceren. Een leerpunt voor ons!

*Ntu is a sub-Saharan reference to a human being. Ba-nTu, Ba-Nu or Ba-Tu is a collective term for human beings. According to people from the equatorial area of Africa to the tropic of Capricorn, all human beings are Bantu/Ba-ntu whether black or white.

Dromen en hindernissen

De droom van Emmy komt uit bij de realisatie van deze training. Hij geniet ervan! Wij zelf ook, al zijn er momenten dat voor ons echt wat hindernissen moeten worden genomen. Hoe gaan we er bijvoorbeeld mee om dat de deelnemers zich niet houden aan de door hen zelf opgestelde regels voor de training? Zo blijven mobieltjes gewoon aan, sommigen komen te laat, lopen weg uit de training of komen helemaal niet opdagen, soms wordt geen respect getoond naar de medecursisten door bijvoorbeeld tijdens een presententatie weg te lopen en achteraf geen navraag te doen naar wat ze gemist hebben. Tja, zijn we dan te westers met andere verwachtingen?

Onder Professoren

Ongelooflijk hoeveel de deelnemers al weten! In eerste instantie zitten we dus wat met de handen in het haar: wat hebben wij hen te bieden als ze alle theorieën zo goed kennen en weten te reproduceren? Al snel blijkt dat praktijk een ander verhaal is. Het begrijpen van de uitleg over (not) important/(not) urgent blijkt lang niet altijd genoeg om tot andere keuzes te komen, bijvoorbeeld bij terugbellen in pauzes. Weten & snappen is één ding; het ook echt doen is een ander verhaal. De groep blijkt ondanks die opstelling toch zeer leergierig: men staat open voor het opdoen van nieuwe ervaringen, wil graag discussiëren met en leren van elkaar, onder andere door middel van presentaties en door elkaar feedback te geven. De leeftijd en ervaring van de deelnemers zijn nogal divers: van junior tot senior leidinggevende, wat af en toe tot uiting komt in een leerling-meester/coach opstelling. Het is fantastisch om te zien hoe ze tijdens het inbrengen van werk-problemen met elkaar in staat zijn om met allerlei tips te komen waar de ander mee verder kan.

What Went Well

Kennisdeling is van groot belang in de groep; enerzijds om te laten zien wat je al weet, maar ook in positieve en leergierige zin. De onderlinge discussies geven over het algemeen veel energie, bijvoorbeeld over Appreciative Inquiry. Vooral het uitwisselen van kenmerken van je eigen werk/ngo en het ook op zoek gaan naar overeenkomsten en verschillen over de ngo’s brengt een gevoel van ‘samen’ teweeg. Alle ngo’s hebben het onderwerp HIV/Aids als overeenkomst en alle spelen een rol in de gemeenschap. De een wat groter dan de ander, de een meer gericht op vrouwenemancipatie, de ander meer op (palliatieve) zorg. Door de uitwisseling kunnen ze elkaar leren kennen en ook bijvoorbeeld kennismaken met de verwijsmogelijkheden naar elkaar. Of ze er na de training in de praktijk ook daadwerkelijk iets mee gaan doen (bijvoorbeeld elkaar ook consulteren bij vragen/problemen van alledag) moet nog gaan blijken.

Rollenspelen geven veel energie maar worden ook als ingewikkeld gezien. Een volgende keer zou ik niet de voorgeschreven rollen laten uitspelen, maar hen nog meer praktijksituaties laten naspelen waarmee ze in hun werk geconfronteerd worden.

Wat naar ons idee prima werkt, is het geven van rollen tijdens de training en daarmee het oefenen van het dragen van verantwoordelijkheid. We benoemen de volgende rollen: dagopening, tijdsbewaker, bewaker van energieniveau, bewaker van participatie van iedere deelnemer en catering. Een volgende keer zouden we deze willen uitbreiden met: controleur van gebruik van de mobiele telefoon, en bewaker van in- en uitloop (van aan- en afwezigheid: urgent? important?). Ook al vertonen veel deelnemers ontwijkgedrag bij het oppakken en kiezen ze er zelf voor om met een bepaalde rol te willen oefenen: het helpt wel! Dat geeft namelijk veel zicht op dagelijks handelen en de struikelblokken die ze daarin tegenkomen. Mooie feedbackmomenten dus! Zowel het geven als het krijgen van feedback wordt als zeer leerzaam ervaren.

Kijken naar TIP/TIO (Thinking in Problems /Thinking in Options)vanuit eigen werkproblemen is ook een succes!

De oefening met de stoelen, waarbij in subgroepen verschillende opdrachten moeten worden uitgevoerd met de aanwezige stoelen, is op randje van teveel fysieke krachten in de strijd gooien. Het gaat gelukkig net goed, en het blijkt een zeer goede leerervaring te zijn met name in de nabespreking door het aanreiken van hoe ze het eventueel anders hadden kunnen doen.

De “Gordiaanse knoop” levert mooie ervaringen op. De deelnemers staan in een kring dicht bij elkaar, schouder aan schouder. Op een teken steken ze de handen omhoog en iedereen pakt twee andere handen vast, van twee verschillende personen. Elke hand mag maar één andere hand vastpakken en aan elke hand mag maar één andere hand vastzitten, maar niet die van de directe buurman. Vervolgens moet worden geprobeerd de zo ontstane knoop weer te ontwarren zonder de handen los te laten.

Deze oefening is op veel manieren te gebruiken: wil de echte leider opstaan, hoe gaat het met samenwerken, hoe gaat men met respect om met elkaar (ook naar fysieke mogelijkheden), is men in staat om te zoeken naar oplossingen met elkaar of wordt er snel als individu opgegeven? Maar ook: één persoon oefent met de rol van leider, blijft “buiten de knoop” staan en geeft de groep aanwijzingen om de knoop te ontwarren.

Matoke en gedrag

Een puzzel bij het geven van de training is de transfer van het abstracte denken naar de dagelijkse praktijk. Een mooi voorbeeld horen we over gezondheidsvoorlichting ten aanzien van condoomgebruik (niet onbelangrijk bij het voorkómen van HIV/Aids, en ook gezien de grote aantallen kleine kinderen en de enorme werkeloosheid in Oeganda). Het gebruik van een condoom wordt regelmatig uitgelegd met behulp van een banaan (volop aanwezig in Oeganda!). Men krijgt de instructie zoals dat hoort: plaatje-praatje-daadje. Oftewel: ze krijgen te zien hoe het werkt, ze krijgen uitleg, snappen wat de bedoeling is en mogen oefenen met de banaan. Maar ja, dan komt de echte praktijk… Ze gaan naar de markt, kopen daar bananen en doen daar, keurig zoals hen is voorgedaan, de condooms om. Tja….

Een ander voorbeeld kent Peter uit Kameroen: aan leidinggevenden van een ngo gericht op verstandelijk beperkten werd uitleg gegeven over het belang van ‘spel’ aan de hand van domino: ze snappen het belang van ‘spel’, maar spelen vervolgens een half jaar lang domino met hun cliënten…

Toch is het ook prachtig om gedurende de trainingsweek te zien wat ze allemaal oppikken en ze daarmee leren ‘spelen’ tijdens de diverse oefeningen. Dat geeft ons de indruk dat er toch wel wat kwartjes zijn gevallen.

Volop potentie

Wat een mooi avontuur was het weer. We hebben veel bewondering voor de deelnemers die de moeite hebben genomen om zich vrij te maken voor de training. Wel blijven we nieuwsgierig naar wat nu echt de problemen zijn van de praktijk van alledag waar ze tegenaan lopen en of we ze mogelijk wat tools hebben kunnen aan reiken om daar net even anders mee om te gaan. De vraag om training blijft groot, terwijl ze al zoveel in huis hebben van zichzelf!

Naast de voorbeelden die we al kregen van de deelnemers, worden we ook verrast door de hoteleigenaar in Jinja. Hij organiseert met zijn hotel inkomen-genererende activiteiten voor allerlei problemen op het gebied van gezondheidszorg, waaronder schooluitval van meisjes in het voortgezet onderwijs als gevolg van menstruatieproblemen: door verstrekking van uitwasbaar maandverband in samenwerking met een Nederlandse ngo kunnen ze hun school afmaken. Hij kent de wegen voor financiering, bruist van de ideeën over hoe het een en ander aangepakt zou moeten worden, geeft ons adviezen over wat de mensen nodig hebben en wat een training op moet leveren en zelfs hoe er getraind moet worden. En roept vervolgens dat hij Libre daarvoor echt nodig heeft….

De potentie is er, dat staat vast! Dat is prachtig om te zien en ervaren – zeker met mensen als de hoteleigenaar en de gedrevenheid van onze deelnemers en projectcoördinator Emmy. Veel dank!

Alette Broekens i.s.m. Peter Hondebrink

Dit verslag is geschreven door ons beiden, en op enkele plaatsen aangevuld met een persoonlijke noot van Alette.