Verslag groep 96 en groep 97 Oeganda en follow-up groep 13.1

Mbarara, Namayumba en Mpigi, Oeganda
Trainingsdata: 96: 25-29 april 97: 2-6 mei 2016 
Follow-up 13.1: 9-10 mei 2016

Door Eduard Povel

Trainingen in Oeganda

Inmiddels heb ik aan zo’n 12 groepen training geven In Oeganda. Hiervan waren zeven trainingen voor The Hunger Project Uganda (THPU). Naast de trainingen die ik voor Libre in Kenia en Ghana heb mogen geven, ben ik altijd weer blij om in Oeganda te komen met zijn prachtig groene landschappen met glooiende heuvels en uitbundig bloeiende bomen. Net voordat ik aankom, is de 72-jarige Yoweri Museveni, die al dertig jaar als president aan de macht is, voor een nieuwe termijn van 5 jaar herkozen. Museveni’s ‘Movement’ is de enige politieke partij die is toegestaan. Door zijn tegenstanders wordt gezegd dat er nog steeds geen grote, goede veranderingen zullen plaatsvinden.

The Hunger Project Uganda

Ook ben ik blij naar Oeganda te komen omdat THPU de organiserende partij is: altijd goed verzorgd en punctueel. The Hunger Project (THP), opgericht in 1977 met een hoofdkantoor in New York, werkt in twaalf landen. Acht daarvan liggen in Afrika, waaronder Oeganda, dat negen Epicentra telt.

De missie van THPU is “Een einde maken aan chronische honger en armoede door vooruitstrevende, duurzame, grassroot strategieën waarin vrouwen centraal staan. En door te pleiten voor de invoering van deze strategieën in landen over de hele wereld”. Hun aanpak is gebaseerd op drie kernelementen: mobiliseren van mensen om zelf in actie te komen, empowerment van vrouwen en samenwerking met lokale overheden. Gecombineerd zorgen deze kernelementen ervoor dat mensen hun eigen kracht ontdekken en gebruiken. Ze stimuleren leiderschap en zelfvertrouwen. Zodat mensen zelf duurzame vooruitgang boeken bij de beëindiging van hun eigen chronische honger en armoede. Deze missie sluit natuurlijk prachtig aan bij de doelstellingen van Libre Foundation: het geloof in een wereld waarin iedereen zijn dromen kan nastreven en waar iedereen zichzelf kan ontplooien. Via trainingen op het gebied van management, communicatie en leiderschap in ontwikkelingslanden, werken we naar deze wereld toe. Sinds een paar jaar werken Libre Foundation en The Hunger Project in Oeganda samen aan het waarmaken van dromen.

Twee epicentra wilden in het kader van hun verzelfstandiging nog graag een leiderschapstraining voor hun kader organiseren, dus er zijn twee 5-daagse trainingen gepland met ieder 19 deelnemers van zeer uiteenlopende leeftijd en voor de helft bestaand uit vrouwen. Aan de tweedaagse Follow-up training in Mpigi nemen 16 deelnemers deel. Het eerste deel van mijn verslag is een mix van de ervaringen in de twee 5-daagsen. Ik eindig met een korte impressie van de Follow-up training.

Actief luisteren naar de ander

Aangezien op dag 1 de groep pas tegen elf uur voltallig is, begin ik om kwart over negen met de helft van de groep in tweetallen aan de drawing excercise: een oefening over tweerichtingscommunicatie. Er wordt meteen al veel gelachen wanneer iedereen z’n kopie van de tekening van z’n partner aan de groep moet laten zien. Meestal is daarin ongeveer niets van het origineel te ontdekken. De onvergetelijke les is dat er bij het luisteren veel storing en afleiding optreedt en dat feedback geven en/of vragen een cruciale rol speelt in goede communicatie. Twee deelneemsters doen deze oefening ’s avond thuis met hun kinderen, die er veel plezier aan beleven.
Wanneer de groep bij de ontbijtpauze rond elf uur compleet is, wordt de les uit deze oefening nog eens samengevat. Ook dan geef ik pas de algemene inleiding op de training.

Vervolgens doe ik een oefening actief luisteren. Het blijkt dat ze ook In Afrika moeite hebben met luisteren. Ze houden ontzettend van debatteren in een groep; ze wachten ongeduldig tot de ander z’n zegje gedaan heeft om vervolgens door te gaan met hun eigen argumentatie. Het wordt als behoorlijk frustrerend ervaren als ik de opdracht geef om eerst het argument van de ander te herhalen voordat je je eigen argument brengt. Er wordt dan ook niet veel van terecht gebracht: actief naar de ander luisteren valt beslist niet mee. Het onderwerp van de luisteroefening is: vertel aan je partner wat in jouw leven een bijzonder mooie, inspirerende ervaring was. Het is een laagdrempelige oefening, omdat iedereen zich gemakkelijk zo’n ervaring kan herinneren. De nadruk bij deze oefening ligt in de opdracht dat de toehoorder regelmatig samenvattingen geeft van wat de partner heeft verteld. Uit de correcties die gemaakt worden op details uit de samenvatting, blijkt het bepaald nog niet mee te vallen. Aan het eind van de ochtend is iedereen overtuigd van het belang van actief luisteren en van feedback geven en vragen.

Als ik ’s avonds aan de uitstekend ondersteunende contactpersoon Joël Komakech vraag waarom de deelnemers toch zo’n moeite hebben met het geven of vragen van feedback, antwoordt hij: “Dat zit niet in onze cultuur. Ons rolmodel van een leidinggevende is de chief. Die geeft bevelen en die heb je zonder praatjes gewoon uit te voeren. Dit is dan ook het gedrag dat meestal een vader in een gezin vertoont. Daarom zijn de meesten niet gewend aan open communicatie en het geven van feedback.” Het geeft dan ook veel voldoening als aan het einde van de training een deelnemer, hoofd van een school, verklaart: “Vroeger gaf ik orders aan de docenten. Die werden uit onwil of uit onbegrip meestal slechts ten dele uitgevoerd, maar ik was de boss. Nu ga ik met de leerkrachten in overleg en ik luister naar hun mening en suggesties. Nu ben ik een leidinggevende die de docenten ondersteunt en ontwikkelt. Dat werkt veel beter.”

Get your focus clear

Dit is de eerste van drie of vier principes van leidinggeven die ik met de deelnemers behandel. Samenhangend met dit principe komen begrippen aan de orde als visie, missie en doel. Maar ook: hoe ga je om met obstakels op je weg, die altijd wel zullen voorkomen. Ik vraag de deelnemers of ze een voorbeeld uit hun eigen ervaring kunnen geven. Ze buitelen haast over elkaar heen. “Pick me!”, zo graag willen ze met hun voorbeeld voor de dag komen. Het is een zeer actief participerende groep. Een paar deelnemers die zich de eerste dag nog schuilhielden in hun ‘comfort zone’, komen op de tweede dag met enige schroom uit hun tent. Als voorbeeld van een obstakel loop ik op mijn weg naar de deur uit de trainingsruimte tegen een tafel aan. Ik vraag: “Wat doen we hiermee?” Als antwoord komen zo’n acht mogelijke oplossingen, waaronder in de fik steken. Hiermee hebben we tevens een bruggetje naar de onderwerpen TIP (Thinking In Problems) en TIO (Thinking In Options or Opportunities).

Om de focus op de trainingsonderwerpen te versterken, laat ik ’s ochtends vanaf de tweede dag de highlights van de vorige trainingsdag herhalen. Ze krijgen dan bijvoorbeeld zo’n zeven onderwerpen op, en na een voorbereidingstijd van ongeveer tien minuten laat ik iemand staande vóór de groep een korte presentatie van het betreffende trainingsonderwerp geven. Zo wordt de stof overgebracht van het korte-termijn naar het middellange-termijn geheugen. Bovendien geeft het hen de gelegenheid om te oefenen met public speaking: een veel gevraagd onderwerp. Mijn assistent vraagt uit eigen beweging aan de groep in hun eigen taal of ze deze herhalingen ’s ochtends nuttig vinden of tijdverlies. De antwoorden zijn dat het erg nuttig is. Sommigen begrijpen een onderwerp nu pas echt in de herhaling.

Law of Attention

Op deze derde dag van de training begint het om vier uur ‘s morgens te regenen; het gekletter zal gedurende 24 uur aanhouden. Het is de regenperiode, maar zo langdurig op een dag heb ik nog niet eerder meegemaakt. Door de hevige regenval komen de laatste deelnemers om 11 uur binnendruppelen. Ik behandel de wet van aandacht; die is een afgeleide van het principe van Focussing. Deze wet maakt veel indruk op de deelnemers: ‘Whatever you give attention to grows’. Ze schrijven het meteen groot op een leeg flipovervel in hun eigen taal (Luganda) en hangen dat op een prominente plaats aan de muur: Etteka elyo kuwuliriza.

Nadat ze kort in tweetallen wat uitgewisseld hebben, vraag ik de deelnemers commentaar te geven op hoe ze deze wet in hun eigen leven kunnen toepassen. Sarah zegt: “Wanneer ik aandacht geef aan de goede mensen en de goede dingen in mijn leven, geeft me dat meer hoop voor de toekomst”. Lameck vervolgt: “Als ik aandacht geef aan de uitdagingen en obstakels die op m’n weg komen, maakt dat m’n leven beter. Maar als ik me laat meeslepen door negatieve, depressieve gedachten, geef ik geen aandacht aan het leren verbeteren van de omstandigheden. De grenzen van je leven worden bepaald door je aandacht.” Noah brengt in: “Als je een leider bent, dan letten de mensen op je. Wat je zegt en wat je doet, bepaalt wat belangrijk is.” Robinah merkt op dat aandacht een schaars goed is. “Soms vergeten we hoe waardevol het is om aandacht aan anderen te geven. Het kan soms goed zijn als een leider advies geeft aan een medewerker. Maar er zit een enorme kracht in het alleen maar luisteren.” Waarna ze refereert aan de luisteroefening op de eerste dag.

Vierde principe van leiderschap: WIN – WIN

Op de laatste dag houd ik een inleiding die mooi de kernpunten van deze hele training samenvat: winnaars tegenover verliezers. De inleiding kan in een aantal aforismen worden weergegeven:
– De winnaar is altijd onderdeel van de oplossing; de verliezer onderdeel van het probleem.
– De winnaar heeft altijd een programma; de verliezer heeft altijd een excuus.
– De winnaar vindt een antwoord voor elk probleem; de verliezer ziet een probleem voor elk antwoord.
– De winnaar zegt: het kan moeilijk worden, maar het is mogelijk; de verliezer zegt: het zou wel mogelijk kunnen zijn, maar het is te moeilijk.
– Wanneer de winnaar een fout maakt, zegt hij “ik zat fout”; wanneer de verliezer een fout maakt, zegt hij “het was niet mijn fout”.
– De winnaar committeert zich; de verliezer doet beloftes.
– De winnaar zegt: “ik ga iets doen” (proactief); de verliezer zegt “er moet iets gedaan worden”.
– Winnaars zijn onderdeel van het team (vgl. Ubuntu); verliezers staan buiten het team.
– Winnaars geloven in win-win; verliezers geloven dat als zij winnen, iemand de verliezer moet zijn.
– Winnaars zien de potentie (vgl. Focus); verliezers zien het verleden.
– Winnaars houden waarden overeind, maar geven toe op onbelangrijke zaken; verliezers houden vast aan onbelangrijke zaken, maar compromitteren waarden.
– Winnaars volgen de filosofie van empathie: “Wat je zelf niet aangedaan wilt worden, doe dit ook anderen niet aan”; verliezers volgen de filosofie: “doe het anderen aan, vóór zij het jou aandoen”.
– Winnaars zorgen dat het gebeurt; verliezers laten het gebeuren.

Om deze laatste middag extra dynamiek te geven, sluiten we af met een prachtige Win-Win oefening. Zie voor de inhoud van deze oefening het slot van het verslag van project 68. Het is een heel gevecht, geduw en getrek, en veel gelach, totdat ze de Win-Win oplossing gevonden hebben.

Follow-up training in Mpigi

Veel deelnemers melden dat ze goede vorderingen hebben gemaakt voor wat betreft zelfvertrouwen en –expressie, ‘public speaking skills’ en communicatieve vaardigheden in het algemeen. Margaret die vertegenwoordiger is van de vrouwen in haar community, heeft als leidinggevende een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Haruna meldt dat hij een aanstelling heeft gekregen als sub-county chief doordat hij zich veel doelgerichter is gaan opstellen. Ook Sulaman heeft promotie gemaakt: hij is nu ‘trainer of trainers’ in een begeleidingsgroep van doven. Zaina zegt dat ze opgehouden is om collega’s die een fout hebben gemaakt, verwijten te maken. Nu helpt ze hen (proactief) om die te corrigeren. Door middel van Thinking in Opportunities (TIO ipv TIP(roblems) zijn Sarah en Monica met succes een kleine kippenfarm begonnen. Nakato en anderen melden dat ze zich in bijeenkomsten veel zelfverzekerder opstellen met actief luisteren en het aandragen van ideeën. Diverse deelnemers zijn nu in de praktijk werkplannen gaan maken; op die manier heeft Rehema een lagere school opgericht voor kinderen in haar community die voorheen geen schoolopleiding ontvingen. Tot slot is daar James, die een grotere verantwoordelijkheid heeft gekregen in zijn district, is opgehouden the boss te spelen en –ook in z’n privésituatie– is overgestapt op het faciliteren van anderen; dat vergroot een lerende omgeving aanzienlijk.

Ik ben blij te mogen concluderen dat –zelfs als hier en daar sprake zal zijn van window dressing – het resultaat van de 5-daagse training tot tevredenheid stemt. Bij het afsluitende feestje wordt als grote verrassing door de groep een taart gepresenteerd met als opgespoten tekst Thank You Libre Foundation. Bij de evaluatie wordt duidelijk dat alle deelnemers heel veel aan deze training hebben gehad. En ook ik heb deze trainingen als heel bevredigend ervaren.

Weebale nnyo (thank you very much).